Σαράντα πέντε χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου μοιάζουν σαν να έχουν ειπωθεί όλα. Ολοένα και περισσότερο οι αστοί θέλουν να διαγράψουν τη μνήμη της από την εργατική τάξη. Μισό αιώνα τώρα και παρ` όλες τις φολκλορικές αναπαραστάσεις, τις αποστεωμένες αφηγήσεις και τους υποτιμητικούς αστεϊσμούς, η εξέγερση του Πολυτεχνείου αρνείται να μπει στο μουσείο. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που μέχρι σήμερα όλοι οι παραδοσιακοί πολιτικοί πυλώνες του αστισμού και της δεξιάς αρνούνται την ενσωμάτωση του Πολυτεχνείου στον εθνικό κορμό και αναπαράγουν τις ύβρεις για τους νεκρούς αγωνιστές.

Η Κομμουνιστική Εξέγερση ως πολιτική μάχη και όχι ως αυθόρμητο κοινωνικό φαινόμενο

Κάθε ιστορικό γεγονός κρύβει μέσα ένα ερώτημα «γιατί σήμερα και όχι χθες». Γιατί μετά τη δολοφονία Φύσσα αντιδράσαμε αλλά όχι μετά τη δολοφονία Λουκμάν; Γιατί υπήρχε διαφορετικό «κίνημα» με το Ρωμανό το Δεκέμβρη του `14 αλλά όχι με την κατάληψη της Πρυτανείας λίγους μήνες μετά; Γιατί, λοιπόν, έγινε το Πολυτεχνείο το 1973 αλλά όχι η Νομική το Φεβρουάριο του ίδιου έτους; Στην πραγματικότητα αυτό που περιγράφουμε ως αυθόρμητο κίνημα δεν είναι κάτι άλλο από μια συμπυκνωμένη δράση (ή αντίδραση) αναρίθμητων μεταβλητών, συγκεκριμένων παρεμβάσεων και θέσεων. Ο τρόπος που εκδηλώνεται ένα συγκεκριμένο κοινωνικό ξέσπασμα δεν είναι τυχαίος αλλά αποτελεί έκφραση ενός «χαοτικού» πολιτικού σχεδίου.

Τον Νοέμβρη, λοιπόν, του 1973 δεν υπήρχαν μόνο πιο έμπειροι και αποφασισμένοι επαναστάτες αλλά παρενέβησαν σε μια κρίσιμη για το χουντικό καθεστώς στιγμή. Οι δικτατορίες στη νότια Ευρώπη (Ελλάδα – Ισπανία – Πορτογαλία) βρίσκονταν σε μια περίοδο μεταρρύθμισης. Υπήρχε ανάγκη για το αστικό σύστημα να εκδημοκρατιστούν αυτές οι χώρες ώστε μέσα από ένα ισχυρό και σταθερό πολιτικό σύστημα διαμεσολάβησης να ενταχθούν στην αναδυόμενη ενιαία ευρωπαϊκή οικονομία.

Την 1η Ιουνίου του ίδιου έτους ανακοινώνει ο Παπαδόπουλος (και στις 19/8 ανακηρύσσεται) πως θα αναλάβει προσωρινός Πρόεδρος Δημοκρατίας ώστε να οδηγηθεί η χώρα σε κοινοβουλευτικές εκλογές ξανά μετά από δέκα χρόνια. Στις 29 Ιουλίου δημιουργείται δημοψήφισμα όπου καταργείται ο Βασιλιάς και θεσπίζεται η Αβασίλευτη Δημοκρατία. Την 1η Οκτωβρίου αναλαμβάνει Πρωθυπουργός ο Μαρκεζίνης με μοναδικό σκοπό να οδηγηθεί η Ελλάδα σε ελεύθερες εκλογές. Ήδη από τον Αύγουστο είχε εξαγγελθεί γενική αμνηστία για τους πολιτικούς κρατούμενους ενώ την 1η Νοεμβρίου ανακοινώθηκαν ελεύθερες φοιτητικές εκλογές και δικαίωμα αναβολής στράτευσης για τους φοιτητές.

Μάχη 1η: Κίνημα ή Προβοκάτσια;

Όταν την Τετάρτη 14 Νοεμβρίου φοιτητές από τη Νομική κατευθύνθηκαν και κατέλαβαν το Πολυτεχνείο όλο το επίσημο πολιτικό σύστημα τους κατήγγειλε ως προβοκάτορες. Η περίφημη Πανσπουδαστική Νο 8 και το πασίγνωστο πλέον άρθρο για τους «300 προβοκάτορες» δεν ήταν μία μεμονωμένη παραξενιά του ΚΚΕ. Για τις πρώτες οκτώ ώρες της κατάληψης οι αγωνιστές της Επαναστατικής Αριστεράς είχαν να αντιμετωπίσουν την πολιτική μάχη της «προβοκάτσιας». Δεν έπρεπε μόνο να «αντέξουν» αλλά να δημιουργήσουν μια κατάληψη με κοινωνικό βάρος. Το καθεστώς, λοιπόν, προσπαθώντας να δώσει εχέγγυα νεόκοπης δημοκρατίας ανακοίνωσε πως σέβεται το πανεπιστημιακό άσυλο και δεν επεμβαίνει όπως στην Νομική λίγους μήνες πριν. Όμως το δημοκρατικό «άνοιγμα» της Χούντας δεν έφερε υποταγή και παραίτηση αλλά διάθεση κατοχύρωσης. Κομμάτια αγωνιστών εργαζομένων και νεολαίας προσεγγίζουν την κατάληψη και τη θεωρούν «δικό» τους αγώνα. Η θεωρία της προβοκάτσιας πήγε περίπατο και το βράδυ της Τετάρτης οι νεολαίες του ΚΚΕ, του ΚΚΕ εσωτερικού (κάτι σαν ΣΥΡΙΖΑ) και του ΠΑΚ (το μετέπειτα ΠΑΣΟΚ) πλαισιώνουν την κατάληψη.

Μάχη 2η: Φοιτητικό ή Πολιτικό κίνημα;

Την Πέμπτη 15/11 οι δυνάμεις της κυρίαρχης αριστεράς προσπαθούν περιορίσουν το πλαίσιο στα «φοιτητικά» αιτήματα. Προσπαθούν να περιοριστούν τα συνθήματα «κάτω η Χούντα» και να προβληθεί η κατάληψη του Πολυτεχνείου ως ένα δημοκρατικό κίνημα φοιτητών. Ήδη όμως ο κόσμος συρρέει κατά χιλιάδες στο Πολυτεχνείο. Όσο κι αν θέλουν να περιορίσουν τη φλόγα, δεκάδες αγωνιστές μαθητές και εργάτες μεταφέρουν το μήνυμα της εξέγερσης στα σχολεία και στους εργατικούς χώρους. Μετά την εξέγερση το καθεστώς εκδίωξε και τιμώρησε κάθε μαθητή που απουσίαζε αδικαιολόγητα την Πέμπτη και Παρασκευή 15-16 Νοέμβρη. Προκηρύξεις διανέμονταν στους εργασιακούς χώρους που καλούσαν σε «Γενική Απεργία». Στο ίδιο το Πολυτεχνείο λειτούργησε «εργατική συνέλευση» με προωθημένο αντικαπιταλιστικό πολιτικό πλαίσιο που ποτέ δεν έγινε αποδεκτό από την Συντονιστική Επιτροπή. Οι δυνάμεις της Επαναστατικής Αριστεράς για άλλη μια φορά αντέκρουσαν το σχέδιο εκφυλισμού της Εξέγερσης αλλά μετά από 24 ώρες είχαν να αντιμετωπίσουν μια άλλη τακτική.

Μάχη 3η: Επανάσταση Λαέ ή Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας;

Τα ξημερώματα της 16ης Νοέμβρη, στις 3 το πρωί ξεκινά η συνεδρίαση της Συντονιστικής Επιτροπής όπου οι δυνάμεις ΚΚΕ και ΚΚΕεσ προτείνουν το «Κάτω η Χούντα» να συνοδεύεται από έκκληση δημιουργίας Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας. Μετά από αυτή τη διακήρυξη να τελειώσει η κατάληψη και να ανασυνταχτεί το κίνημα με «άλλες μορφές πάλης». Οι αντοχές του συστήματος είχαν αρχίσει να εξαντλούνται. Δεκάδες χιλιάδες αγωνιστές βρισκόντουσαν σε όλους τους δρόμους της Αθήνας. Οι διαδηλωτές εισβάλλουν στη Νομαρχία στην Αιόλου ενώ τα οδοφράγματα εκτείνονται μέχρι το Σύνταγμα, την Χαλκοκονδύλη και την Πειραιώς. Ο κίνδυνος εκτροπής θα τελειώσει μια και καλή το εγχείρημα εκδημοκρατισμού. Οι δυνάμεις του ΚΚΕ και του ΚΚΕεσ θεωρούν πως πάει να πεταχτεί στα σκουπίδια μια ευκαιρία «δημοκρατικής κατοχύρωσης» ενώ οι δυνάμεις της Επαναστατικής Αριστεράς είναι έτοιμοι για την «εφόρμηση στους ουρανούς» εμπνεόμενη από το Γαλλικό Μάη και το αντιπολεμικό κίνημα στην Αμερική. Για άλλη μια φορά και με ψήφους 7 έναντι 4 δεν περνάει η επαίσχυντη δήλωση νομιμοφροσύνης και κατάληψη συνεχίζεται. Αλλά ξανά σε δώδεκα ώρες άλλο ένα πολιτικό δίλλημα ταλανίζει το κίνημα.
Μάχη 4η: Αποχώρηση και ανασυγκρότηση ή ηρωική παραμονή και καταστολή από τα τανκς;

Το βράδυ της Παρασκευής 16ης Νοέμβρη προς το Σάββατο 17ης είναι πλέον φανερό πως δεν θα υπάρχει τέταρτη μέρα κατάληψης. Οι πληροφορίες πως θα επέμβει ο στρατός οδηγεί ξανά τις δυνάμεις ΚΚΕ και ΚΚΕεσ στην πρόταση αποχώρησης με διαδήλωση ώστε να αποφευχθεί η μαζική καταστολή. Η επιλογή παραμονής και παθητικής αντίστασης στο στρατό δεν ήταν εύκολη απάντηση. Έπρεπε να αντισταθούν οι αγωνιστές και στις φωνές υποταγής αλλά και στο δέλεαρ της ένοπλης σύγκρουσης. Τα εργαστήρια του Πολυτεχνείου ήταν ικανά τότε να παράγουν οπλισμό, ίσως και ικανό να αντισταθεί στα τανκς. Η επιλογή όμως δεν ήταν ούτε η αποχώρηση αλλά ούτε η ένοπλη σύγκρουση με τους «φαντάρους – αδέρφιά μας». Στις 3 τα ξημερώματα της 17ης Νοέμβρη το τανκ σπάει την πύλη του Πολυτεχνείου στην Πατησίων και πλέον οδηγούμαστε στη μαζικότερη καταστολή του εργατικού κινήματος μετά τον Εμφύλιο του 1949.

Συμπεράσματα (πριν της πτώσης της Χούντας το καλοκαίρι του 1974).

Για μήνες και μέχρι την επαναφορά της Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας το 1974 και το εργατικό κίνημα της Μεταπολίτευσης, οι κυρίαρχες δυνάμεις της Αριστεράς θεωρούσαν την κατάληψη του Πολυτεχνείου μια αριστερίστικη περιπέτεια που στοίχησε στο εργατικό κίνημα. Υπήρξαν βραχύβιες αλλά λυσσαλέες μάχες για την ιστορία που θα κληρονομούσε το εργατικό κίνημα. Η κατάληψη του Πολυτεχνείου οδήγησε στη απόρριψη του εκδημοκρατισμού της Χούντας και σε ένα νέο πραξικόπημα αυτό του Ιωαννίδη που ενταφίασε τις ελπίδες του αστικού κόσμου σε μια δημοκρατική δημοκρατία. Για άλλη μια φορά ερχόταν σε σύγκρουση ο ρεαλιστικός συμβιβασμός με την επαναστατική προοπτική.

Συμπεράσματα (μετά την πτώση της Χούντας)

Η πτώση της Χούντας το καλοκαίρι του 1974 πέταξε στα σκουπίδια τις ρεαλιστικές αφηγήσεις. Το αστικό μπλοκ ξέροντας καλύτερα τη δυναμική του Πολυτεχνείου, προγραμμάτισε τις πρώτες «ελεύθερες» κοινοβουλευτικές εκλογές στις 17 Νοέμβρη του 1974 ώστε να δημιουργήσει ένα σημαντικό πολιτικό αντίβαρο στη μνήμη της εξέγερσης. Αν όμως, από τη μία η ΝΔ πήρε ένα εντυπωσιακό 54,73% στις εκλογές, στους δρόμους εξελισσόταν μια σημαντική αλλαγή συσχετισμών. Δυνάμεις του ταξικού κινήματος έχτιζαν μαζικές οργανώσεις χτίζοντας συνδικάτα, εργοστασιακές επιτροπές και φοιτητικές συνελεύσεις όπου κυριαρχούσε η αναζήτηση του Κομμουνισμού και της Επανάστασης. Το πιο σημαντικό μάθημα που πήραμε από την εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν ήταν η δύναμη της αυτοθυσίας και το πάθος για τη δικαιοσύνη και την ελευθερία, αυτό το βλέπουμε καθημερινά σε μικρούς ή μεγάλους αγώνες. Την επόμενη φορά σε όλες αυτές τις καθημερινές μάχες ενάντια στο συμβιβασμό και στην ηττοπάθεια πρέπει να είμαστε πιο έτοιμοι. Δεν θα μπορούμε να χτίσουμε τη μαζικότητα και τις δικτυώσεις την τελευταία στιγμή. Χρειάζεται ένα ετοιμοπόλεμο δυναμικό ικανό και πειθαρχημένο ώστε να αντιδράσει συλλογικά αλλά αποφασιστικά σε όλες τις ντρίπλες και διλήμματα που θα φαντάζουν ρεαλιστικά.

Την επόμενη φορά, στο επόμενο Πολυτεχνείο θα υψωθεί η κόκκινη σημαία των εργατών και η μαυροκόκκινη αντιφασιστική!