Η αφετηρία μίας επαναστατικής παρακαταθήκης
Ήταν η εξέγερση του Πολυτεχνείου η κορύφωση, η ωρίμανση ενός παλλαϊκού κινήματος απέναντι σε ένα παραπαίον καθεστώς ή ήταν μια κοινωνική «έκρηξη» που βρήκε έδαφος να ξεσπάσει χάρις μια «τρέλα» κάποιων «ανεύθυνων, τυχοδιωκτών αριστεριστών»;
Κρίση ή σταθερότητα στον Παγκόσμιο καπιταλισμό;
Για 25 χρόνια επικρατούσε μια συνεχόμενη ανάπτυξη σε παγκόσμιο επίπεδο που, παράλληλα με τα κέρδη των καπιταλιστών, διαμόρφωνε και μια μικρομεσαία τάξη σε καταναλωτικό οργασμό. Αυτοκίνητα, ψυγεία, τηλεοράσεις σε κάθε σπίτι, άνοιγμα πανεπιστημιακής μόρφωσης σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα, συγκρότηση «κοινωνικού μισθού» μέσα από το ένα διευρυμένο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων και κοινωνικών παροχών σε συντάξεις υγεία. Ο καπιταλισμός «φαινόταν» να ζούσε τα καλύτερα του.
Όμως την τελευταία διετία, το τζάμι ραγίζει.
Οι ΗΠΑ εξευτελιζόντουσαν στο Βιετνάμ. Για πρώτη φορά μια μεγάλη δύναμη «έχανε» από μια «μικρή». Ο συμβολισμός ήταν πολύ ισχυρός. Από την άλλη, στα 1973 ξεσπά μια οικονομική κρίση. Η επονομαζόμενη «Πετρελαϊκή Κρίση του `73» χαρακτηρίζεται ως «η χειρότερη από το 1929», ενώ οι Αραβικές χώρες κηρύσσουν εμπάργκο στην πώληση του πετρελαίου. Το 1973, πλέον, έχει μείνει σαν χρονιά ορόσημο για την επανεμφάνιση της «καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης» στην πολιτική ορολογία.
Ελληνικός καπιταλισμός και πολιτικό σύστημα.
Η Ελλάδα ήταν ένα μεταπολεμικό οικονομικό θαύμα! Οι ρυθμοί ανάπτυξης έφταναν το 10% ετησίως (δεύτερος μεγαλύτερος ρυθμός στον κόσμο μετά την Ιαπωνία) [1]. Το 1969 η Ελλάδα έχει το υψηλότερο κατά κεφαλή εισόδημα μεταξύ των χωρών μελών του ΟΟΣΑ [2], την μεγαλύτερη – μετά την Ιαπωνία – αύξηση των δεικτών του συνολικού και του κατά κεφαλήν ακαθαρίστου εθνικού προϊόντος σε αγοραίες τιμές, την μικρότερη τιμή αύξησης του δείκτη του καταναλωτή. Τον Απρίλη του 1972 ο ρυθμός ανόδου της βιομηχανικής παραγωγής φτάνει στο 10,5%, η μεταλλουργία στο 26,8% και τα χημικά προϊόντα στο 20,1% [3]. Αυτή η οικονομική ανάπτυξη έδωσε τη δυνατότητα στη Χούντα να «εξαγοράσει» το κοινωνικό της μπλοκ. Μοίρασε τα περίφημα «θαλασσοδάνεια» σε κάθε μικροαστό. [4], φτηνά στεγαστικά δάνεια για κατοικία, για κάθε αγρότη μέχρι 100.000 δραχμές [5] (κάτι σαν 200-300 χιλιάδες σημερινά ευρώ), «επενδυτικά» τουριστικά δάνεια. Και όλα αυτά, σχεδόν, αγύριστα.
Η «πετρελαϊκή κρίση» που ξέσπασε το καλοκαίρι του `73 εκτίναξε την τιμή του πετρελαίου και τον πληθωρισμό από 2% στα 15%. Το πιο σημαντικό πρόβλημα, όμως, ήταν ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός του ελληνικού καπιταλισμού. Η προοπτική να μπει στην ΕΕ (τότε ΕΟΚ) επέβαλλε μια κοινοβουλευτική δημοκρατική επίφαση και δημιούργησε ρήγμα στη στρατηγική του ελληνικού κεφαλαίου. Δεν ήταν δυνατόν να μπει νέο μέλος χωρίς κοινοβουλευτικές εκλογικές διαδικασίες και ένα υποτυπώδες πολιτικό σύστημα. Έτσι από τα τέλη του 1972 ξεκινά μια περίοδος «ανεκτικότητας» και προετοιμάζεται το κλίμα για κάποια ελεγχόμενη μετάβαση σε κάποιου τύπου δημοκρατίας. Το καλοκαίρι του `73 καταργείται με «δημοψήφισμα» η μοναρχία και ανακηρύσσεται ο Παπαδόπουλος «Πρόεδρος της Δημοκρατίας», ενώ βάζει τον Σεπτέμβρη τον Μαρκεζίνη [6] «πρωθυπουργό» για να οργανώσει τις «ελεύθερες εκλογές». Σίγουρα αυτή η «χαραμάδα» δημοκρατίας, έπαιξε το ρόλο της. Κάποιες σποραδικές συνελεύσεις στα πανεπιστήμια, οι πρώτες κλαδικές απεργίες , αλλά κι αυτές στα δάχτυλα του ενός χεριού. Όταν ξέφευγαν από την ευπρέπεια του μπάτσου (όπως η κατάληψη της Νομικής το Φλεβάρη του `73) η καταστολή ήταν άμεση και αμείλικτη.Οι πρώτες μεταπολεμικές ρωγμές αστάθειας.
Διεθνές κίνημα
Στα 1973 το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα έχει δεχτεί απανωτές ήττες στην προσπάθεια του «Μάη `68» να αμφισβητήσει την καπιταλιστική κυριαρχία. Όλες οι εκδοχές του είχαν στραπατσαριστεί.
Η «κομμουνιστική» Ρωσία είχε εισβάλλει στη Τσεχοσλοβακία (οι σημερινές Τσεχία και Σλοβακία) το 1968 καταστέλλοντας τις διαδικασίες εκδημοκρατισμού της χώρας. Αλλά και οι άλλες εκδοχές του κομμουνιστικού κινήματος δεν είχαν να προσφέρουν κάποιον «φάρο αισιοδοξίας». Ο κεντροαριστερός ευρωκομουνισμός της δημοκρατικής μεταρρύθμισης του κράτους μέσα από τον κυβερνητισμό, είχε συντριφτεί το καλοκαίρι του `73 στη Χιλή. Ο αριστερός πρόεδρος Αλιέντε έπεφτε νεκρός από τη Χούντα του στρατηγού Πινοσέτ παγώνοντας ένα παγκόσμιο κίνημα αλληλεγγύης στον Χιλιανό λαό. Το μαοϊκό κίνημα είχε αρχίσει να δέχεται τεράστια πλήγματα αξιοπιστίας καθώς στις αρχές του 1972 ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Νίξον, επισκέπτεται την «κομμουνιστική» Κίνα και συναντιέται με τον πρόεδρο Μάο εγκαινιάζοντας ένα νέο πρόγραμμα φιλικών σχέσεων. Ο «κινηματισμός» του Γαλλικού Μάη, είχε ηττηθεί το ίδιο το καλοκαίρι. Οι εκλογές που έκανε ο πρόεδρος Ντε Γκολ τον επανεξέλεξαν με συντριπτικό ποσοστό πάνω από 50%. Ήταν το πρώτο μεγάλο μάθημα πως αν δεν συντάσσεις οργανωτικά τις δικές σου δυνάμεις, πάντα θα χάνεις από τον αντίπαλο, όσο αδύναμος κι αν είναι.
Αλλά ακόμα και το αντάρτικο πόλης είχε δεχτεί ένα σκληρό χτύπημα. Η σύλληψη του Μπάαντερ και της Μάινχοφ, δηλαδή του πυρήνα της γερμανικής RAF (Φράξια Κόκκινος Στρατός) το 1972 έβαζε ένα αμείλικτο πολιτικό δίλημμα σε αυτή την αντίληψη. Είχε προηγηθεί η μάχη των Ολυμπιακών Αγώνων και η καταστολή του παλαιστινιακού χτυπήματος στην Ισραηλινή αποστολή. Οι ένοπλοι επαναστάτες φαινόντουσαν απίστευτα αδύναμοι μπροστά στην κρατική μηχανή. Όλη η ελπίδα που γεννήθηκε στα κινήματα του `60 στην Ευρώπη, στην Αμερική και στα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα του Τρίτου Κόσμου φαινόταν μπλοκαρισμένη. Κάθε «πρόταση» παλιά ή καινούρια, σταλινική – τροτσκιστική – μαοϊκή – γκεβαρική – ευρωκομμουνιστική – αυτόνομη, είχε ηττηθεί συντριπτικά. Το κίνημα έμπαινε σε περίοδο αναδίπλωσης.
Ελληνικό κίνημα
Το εργατικό κίνημα είχε συντριφτεί στο πραξικόπημα του `67. Όλη η προσπάθεια ανασυγκρότησης στη δεκαετία του `60, όλες οι ηρωικές μάχες των Ιουλιανών του `65, διαλύθηκε από το στρατιωτικό καθεστώς του Παπαδόπουλου.
Συνδικάτα διαλύθηκαν ή έγιναν χαφιέδικα. Η αστυνομία είχε επίσημα παραρτήματα «εργατικού» και «φοιτητικού» για να παρακολουθεί κάθε υποψία συλλογικής δράσης. Ακόμα και μια μάζωξη ενός πολιτιστικού συλλόγουείχε τον επίσημο χαφιέ της. Όμως ποτέ δεν αρκεί το «μαστίγιο» σε ένα καθεστώς. Χρειάζεται και το «καρότο», χρειάζεται τη συγκρότηση ενός κοινωνικού μπλοκ πέρα από τους καπιταλιστές, που να το στηρίζει και τη συντριπτική πλειοψηφία να το «ανέχεται», τουλάχιστον. Η οικονομική ανάπτυξη που επικρατούσε στην Ελλάδα επέτρεπαν στο καθεστώς αυτή την οικονομική εξαγορά μεσοστρωμάτων. Αυτό δημιουργούσε και μια αντίστοιχη ιδεολογία ευδαιμονίας και προσμονής ενός ακόμα καλύτερου αύριο. Οι εξαιρέσεις κάποιων ηρωικών απεργιών, δεν μπορούν να κρύψουν την πραγματικότητα.
Κόμματα και οργανώσεις της αριστεράς
Όλα τα κόμματα και οργανώσεις ήταν παράνομα και το ΚΚΕ είχε διασπαστεί το 1968. Η διάλυση ήταν πλήρης! Ελάχιστα μέλη και χωρίς οποιαδήποτε υποδομή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μας δίνει ο Νίκος Καρράς ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ και μετά του ΚΚΕ-εσ. Ο Αλέκος Παναγούλης δοκίμασε να εκτελέσει τον δικτάτορα Παπαδόπουλο στα 1968, αλλά απέτυχε και συνελήφθηκε […] έλεγα στη γυναίκα μου ότι όλο το θέμα είναι να βρούμε την επαφή με τη Μίνα, μια και είχαμε στημένο παράνομο μηχανισμό για την περίπτωση της δικτατορίας. Όταν, λοιπόν, ξαναβρεθήκαμε για πρώτη φορά με τον Μπάμπη [8], κάπου στην παραλία, τον ρωτάω: «Τη βρήκες τη Μίνα;» «Τη βρήκα», μου λέει. «Επιτέλους», λέγω εγώ, «να ετοιμάσουμε κάτι». «Μπα», μου απαντάει, «αυτή δεν έχει τίποτα». «Τίποτα! Ούτε έναν πολύγραφο;» «Ούτε πολύγραφο, ούτε τίποτα άλλο!» [7] .Η προσπάθεια ανασυγκρότησης είναι αργή και επίπονη. Έχουν να ξεπεράσουν όλα τα προβλήματα της παρανομίας από τη μία, και της πολιτικής τους αναξιοπιστίας. Η αδυναμία της αριστεράς να εναντιωθεί στο πραξικόπημα από τη μία και η οικονομικό-πολιτική σταθερότητα του καθεστώτος από την άλλη, έβαζαν πολύ δύσκολα προβλήματα στους μη-σταμπαρισμένους αγωνιστές, γιατί οι υπόλοιποι ήταν ή στο εξωτερικό ή φυλακή ή εξορία σε ξερονήσια.
Τραγικό φινάλε και Λαμπρή αφετηρία
Τυπικά το Πολυτεχνείο ήταν «ήττα» για το εργατικό κίνημα. Και πως θα μπορούσε να γίνει αλλιώς, άλλωστε; Με όλες αυτές τις αρνητικές συνθήκες γύρω της, η εξέγερση όχι μόνο δεν πέτυχε τους διακηρυγμένους στόχους της (πτώση Χούντας, απομάκρυνση Νατοϊκών βάσεων κλπ), αλλά καταστάλθηκε βίαια με δεκάδες νεκρούς. Ακόμα και τα υποτυπώδη δημοκρατικά δικαιώματα και παραχωρήσεις που διαπραγματευόταν η κυβέρνηση μπήκαν στο γύψο. Ούτε, φυσικά, έφερε την Κοινοβουλευτική Δημοκρατία, όπως εσφαλμένα έχει γράψει η ελληνική μυθολογία. Αυτή είχε ήδη δρομολογηθεί «από τα πάνω» για τις ανάγκες του κεφαλαίου να αποκτήσει ευρωπαϊκό προφίλ στο δρόμο για την ΕΕ. Αν, λοιπόν, αυτές οι δυσμενείς συνθήκες οδηγούσαν με μαθηματική ακρίβεια σε μια συντριβή, μήπως η εξέγερση ήταν «λάθος»;
Κι όμως! Το Πολυτεχνείο έφερε τη Μεταπολίτευση! Δηλαδή, την είσοδο του μαζικού κινήματος σαν πολιτικό παράγοντα. Οι εργάτες, οι φοιτητές, το κομμουνιστικό κίνημα άρθρωνε λόγο απέναντι στις επιδιώξεις των αφεντικών. Το χτίσιμο των συνδικάτων, των αριστερών κομμάτων, τα όποια κοινωνικά δικαιώματα δεν κερδίζονται από τον Κοινοβουλευτισμό, αλλά από το εργατικό κομμουνιστικό κίνημα. Οι νεκροί του Πολυτεχνείου ακύρωσαν κάθε περιθώριο κοινωνικής συναίνεσης με την κυβέρνηση. Έφεραν στο προσκήνιο την κοινωνική και πολιτική πόλωση. Όρισαν ξανά τα σύνορα δεξιάς-αριστεράς με τους δικούς μας όρους. Ποτέ μια «ήττα» στο ελληνικό εργατικό κίνημα δεν ήταν τόσο ελπιδοφόρα σαν κι αυτή του Πολυτεχνείου.
Η κληρονομία των «350 προβοκατόρων»
Ξαναδιαβάζοντας, λοιπόν, το πλαίσιο των ιστορικών γεγονότων 38 χρόνια μετά θα μπορούσε να πει κάποιος πως δεν υπήρχε ΟΥΤΕ ΜΙΑ προϋπόθεση εξέγερσης. Τόσο απέναντι στη Χούντα, πόσο μάλλον στον καπιταλισμό.
Σε διεθνές και ελλαδικό επίπεδο ο καπιταλισμός ανέκαμπτε νικητής, η κρίση δεν είχε αρχίσει να ξεδιπλώνεται, ενώ οι υποκειμενικές δυνάμεις του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος είναι διασπασμένες και ηττημένες με τα μικροαστικά στρώματα εχθρικά στην αντικαπιταλιστική προοπτική.
Έτσι, λοιπόν, εξηγούνται οι κραυγές αποδοκιμασίας στην Εξέγερση του Πολυτεχνείου από την τότε υπάρχουσα αριστερά. Έχοντας διαβάσει «σωστά» τα κριτήρια που αναμασά ακόμα και σήμερα η πλειοψηφία της αριστεράς, η εξέγερση ήταν μια τυχοδιωκτική κίνηση, χωρίς όραμα, χωρίς οργάνωση, χωρίς προετοιμασία, χωρίς κοινωνικές συμμαχίες που έβαλε σε κίνδυνο όλο το εργατικό κίνημα.
Ακόμα και ένα χρόνο μετά την εξέγερση τα δύο ΚΚ κατακεραύνωναν την Κατάληψη του `73 ως αριστερίστικο πισωγύρισμα του κινήματος. Μόνο μετά την πτώση της Χούντας άλλαξαν τροπάρι και προσπαθούν να πετάξουν από το Πολυτεχνείο του `73, το στοιχείο της εξέγερσης ως οργανωμένης παρέμβασης κομμουνιστών.
Το μεν ΚΚΕ έγραφε στην Πανσπουδαστική ν8 το Φλεβάρη του `74 πως η εισβολή 350 προβοκατόρων στο Πολυτεχνείο το Νοέμβρη, ήταν μια μειοψηφική ενέργεια αναρχικών με σκοπό να στήσουν μια καρικατούρα εξέγερσης και δώσουν το άλλοθι για επαναφορά του στρατιωτικού νόμου. Το δε ΚΚΕ ες (ευρωκομμουνιστική διάσπαση του ΚΚΕ) διατράνωνε πως «το Πολυτεχνείο μας πήγε 10 χρόνια πίσω» και καταδίκαζε τις «προκλήσεις που δίνουν άλλοθι για στρατιωτικά μέτρα».
Η κατάληψη του Πολυτεχνείου ήταν μια οργανωτικά στημένη κίνηση από το χώρο της τότε Επαναστατικής Αριστεράς. Οι αγωνιστές της Επαναστατικής Αριστεράς το επέλεξαν μετά την «ήττα» της Νομικής. Το ΕΜΠ ήταν σε κεντρικό δρόμο και δεν μπορούσε να αποκοπεί από την αστυνομία όπως αυτό της Νομικής στη Σόλωνος. Η κατάληψη έγινε και η Χούντα δοκίμασε να το διαχειριστεί στην αρχή «δημοκρατικά». Η κατάληψη άρχισε να μαζικοποιείται και η στρατιωτική καταστολή ήρθε 3 μέρες μετά για να διαλύσει ένα υπό κατασκευή επαναστατικό κέντρο ανατροπής.
Το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό των αγωνιστών, όμως, είναι πως έβλεπαν τον εαυτό τους σαν Υποκείμενο εξελίξεων.Ήταν συνεχιστές μια μεγάλης παράδοσης του εργατικού κινήματος, που αναγνωρίζει την ανάγκη ξεχωριστού πολιτικού κέντρου Επαναστατών. Που βλέπει τον Κομμουνισμό όχι σαν διαπαιδαγώγηση, διαφώτιση των «αμαθών από τη φωτισμένη ηγεσία», αλλά σαν Κίνημα μέσα στο Κίνημα!
Άφησαν μια παρακαταθήκη που κοντεύει να χαθεί στη λήθη. Αυτή της Επαναστατικής Αποφασιστικότητας και Υποκειμενισμού. Αυτής που προσπαθεί να βρει τα πιο αδύνατα σημεία του αντίπαλου και να τον δαγκώσει όσο πιο δυνατά μπορεί με όσες δυνάμεις κι αν έχει. Αυτής που αντιτίθεται στον αντικειμενισμό, και την θεωρία του ώριμου φρούτου. Αυτής που δεν θεωρεί την Επανάσταση αριθμητική πράξη, αλλά δύναμη που το Επαναστατικό Υποκείμενο μπορεί να αλλάξει τη ρου της ιστορίας. Αυτής της παράδοσης που θεωρούν τον εαυτό τους οργανωτή και πολιορκητικό κριό μαζί! Κι όχι αναλυτή και «εκφραστή» κοινωνικών στρωμάτων.
Αυτή την παράδοση χρειάζεται το Εργατικό Κίνημα που αναζητεί μια νέα πρόταση κόντρα στην καπιταλιστική κόλαση.