Ο Κόυνερ του Μπρεχτ και μια παράσταση στο ΕΜΠΡΟΣ
Δημήτρης Σαγιάννης
«“Αν οι καρχαρίες ήταν άνθρωποι, ρώτησε τον κύριο Κ., η κόρη της σπιτονοικοκυράς του, θα φερόντουσαν τότε καλύτερα στα μικρά ψαράκια;». Έτσι ξεκινάει μία από τις «ιστορίες του κύριου Κόυνερ» του Μπέρτολτ Μπρεχτ, μέσα από τις οποίες καυτηριάζει τα στερεότυπα και τι ηθικές αξίες της εποχής που γεννήθηκε και έζησε. Με τις ιστορίες του που είναι γεμάτες από συμβολισμούς και με τις ρηξικέλευθες ιδέες του που είχαν τεράστια επίδραση στον 20ο αιώνα αποδομεί έννοιες όπως η πατρίδα (ιστορία «Αγάπη για την πατρίδα, μίσος για τους πατριδολάτρες»), η θρησκεία («Το ερώτημα αν υπάρχει Θεός») καθώς επίσης σατιρίζει τη μικροαστική ζωή («Αν οι καρχαρίες ήταν άνθρωποι») και τα κατάλοιπα μιας κοινωνίας η οποία οργανώνεται με καπιταλιστικά πρότυπα που έχουν ως προμετωπίδα το ρατσισμό και τον καταστροφικό «πολιτισμό» του ανθρώπου. Ασκεί σκληρή κριτική στη συμπεριφορά της κοινωνίας σε θέματα διαβίωσης και καθημερινότητας. Ξεδιπλώνει έτσι έναν συγκεκριμένο τρόπο θεώρησης του κόσμου που πηγάζει από τον διαλεκτικό υλισμό. Επιδιώκει να αποκαλύψει το κοινωνικά παράλογο, το αφύσικο σε φαινόμενα και καταστάσεις της καθημερινής ζωής που το άτομο αποξενωμένο και αλλοτριωμένο μέσα στην καπιταλιστική κοινωνία έχει συνηθίσει να τις αποδέχεται σαν φυσικές και οικείες
Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους Γερμανούς δραματουργούς, σκηνοθέτες και ποιητές του 20ου αιώνα. Γεννημένος το 1898 στο Άουγκσμπουργκ της Βαυαρίας, σπούδασε ιατρική και φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου αλλά τον κέρδισε η λογοτεχνία. Επιστρατεύτηκε ως νοσοκόμος και υπηρέτησε στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Εκεί άρχισε να γράφει ποιήματα και θεατρικά. Το 1933, με την άνοδο του ναζισμού στη Γερμανία, ο Μπρεχτ αυτοεξορίστηκε μέχρι το έτος 1948, ενώ δέχθηκε έντονες διώξεις από το μακαρθικό καθεστώς στην Αμερική. Τα έργα του χαρακτηρίζονται αρχικά από πνεύμα καταδίκης του πολέμου και του μιλιταρισμού, ενώ στη συνέχεια παρατηρείται μια αποφασιστική στροφή στη σκέψη και τη ζωή του, που εμπνέεται από τη μαρξιστική φιλοσοφία. Σημαντική ώθηση στη σχέση του με την εργατική τάξη και το κίνημά της, έδωσε η μαζική εξαθλίωση που προκάλεσε η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 και η νέα ορμητική ανάπτυξη του εργατικού κινήματος στη Γερμανία.
Αρχίζει να γράφει τις «Ιστορίες του κύριου Κόυνερ» γύρω στο 1927, οι ιστορίες αυτές έχουν έναν κοινό άξονα: δείχνουν τη συμπεριφορά του ατόμου, του κ. Κόυνερ, απέναντι σε φαινόμενα της καθημερινής ζωής και τις αντιδράσεις του απέναντι σε καθιερωμένες αντιλήψεις κα καταστάσεις. Καθώς μάλιστα ο κ. Κόυνερ τοποθετείται, από τη μια ιστορία στην άλλη μέσα σε μια διαφορετική κατάσταση, όλες οι ιστορίες μαζί συνθέτουν έναν κόσμο “εν κινήσει”.
Με την κρίση του 1929 ο Μπρεχτ αφήνει το αστικό θέατρο για να γράψει τα διδακτικά του έργα, ενώ ο φασισμός στην Ευρώπη έχει ήδη αρχίζει και φουντώνει. Μυημένος, λοιπόν, στη μαρξιστική θεωρία συστρατεύεται με την επαναστατική τέχνη επιχειρώντας την αφύπνιση των πλατιών στρωμάτων του λαού, ξεκινώντας από τους μαθητές, τους εργάτες και τη νεολαία. Βασικά θέματα με τα οποία ασχολείται είναι η σχέση του ατόμου με τις κοινωνικές δομές, με τους συντρόφους ή τους ανθρώπους και γενικότερα η στάση του απέναντί τους και ο ρόλος που καλείται να παίξει ο άνθρωπος ως μέλος της κοινωνίας
Το 1977 είχε πει «Το διδακτικό έργο διδάσκει με το να παίζεται, κι όχι με το να βλέπεται. Ουσιαστικά, για το διδακτικό έργο δεν είναι απαραίτητος ούτε ένας θεατής, ωστόσο ο θεατής μπορεί φυσικά να αξιοποιηθεί. Το διδακτικό έργο βασίζεται στην προσδοκία ότι εκείνος που παίζει μπορεί να επηρεαστεί κοινωνικά, με την εκτέλεση ορισμένων τρόπων δράσης, με τη λήψη ορισμένων στάσεων, με την απόδοση ορισμένων λόγων κλπ. Μεγάλο ρόλο παίζει σ’ αυτό […] η κριτική που ασκείται στα πρότυπα που παρουσιάζονται, με ένα στοχαστικό διαφορετικό παίξιμο»
Στα λόγια αυτά συγκεντρώνεται η επαναστατική πρόταση του Μπρεχτ για τη σχέση του θεάτρου με την κοινωνία και το ρόλο του σ’ αυτήν. Το να μην στοχεύει το θέατρο στην απόλαυση της παρακολούθησης, αλλά να γίνει ο χώρος ριζοσπαστικοποίησης της νοοτροπίας μέσα από το παίξιμο του έργου, που δεν θα είναι υπόθεση μόνο των επαγγελματιών ηθοποιών, αλλά καθενός που θα μπορεί να παίρνει μέρος στη διαδικασία ανεβάσματος μιας παράστασης.
Οι ήρωες στα έργα του Μπρεχτ όπως και ο κύριος Κόυνερ είναι άνθρωποι εσωτερικοί και συμπυκνωμένοι, αντιφατικοί αλλά με ανησυχίες και διαρκή πάλη ανάμεσα στο λόγο και στις πράξεις τους.
Την Κυριακή 23/9 το απόγευμα στο πλαίσιο του Αντιφασιστικού διημέρου που διοργανώθηκε από την ΟΡΜΑ στο θέατρο ΕΜΠΡΟΣ δύο νέοι ηθοποιοί επιχειρήσαμε μέσω διασκευής των Ιστοριών του κ.Κόυνερ, με τα κείμενα που επιλέξαμε, να περάσουμε όλα αυτά τα διδάγματα, τους στόχους και τις φιλοσοφίες του Μπέρτολτ Μπρεχτ στο κοινό που παρακολούθησε το θεατρικό δρώμενο από το οποίο. Τα 5 κείμενα που επιλέχθηκαν ήταν «Αγάπη για την πατρίδα, μίσος για τους πατριδολάτρες», «Το ερώτημα αν υπάρχει Θεός», «Ο κ.Κ και οι γάτες», «Η πατρότητα της σκέψης» και «Αν οι καρχαρίες ήταν άνθρωποι».
Δ.Σ.
