Ο Γαλλικός Μάης του 1968 είναι μια ιστορική τομή για εργατικό και επαναστατικό κίνημα. Είκοσι τέσσερα χρόνια μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και τριάντα μετά τον Ισπανικό Εμφύλιο, οι λαϊκές μάζες ξαναβγαίνουν στο προσκήνιο και διεκδικούν την ανατροπή του καθεστώτος. Η ευημερία που είχε χτιστεί μέσα από την δημοκρατική και οικονομική ανάπτυξη φαίνεται να καταρρέει σαν τραπουλόχαρτο. Εκατοντάδες χιλιάδες φοιτητές και εργάτες αναγκάζουν την κυβέρνηση της Γαλλίας να αναζητήσει τη στρατιωτική υποστήριξη από τη Γερμανία. Όλα θυμίζουν ξανά την Παρισινή Κομμούνα του 1871 και το βάθος του ουρανού αστράφτει κόκκινο. [1]
Ο Γαλλικός Μάης δημιούργησε όλες τις συλλογικότητες της Επαναστατικής Αριστεράς και της Αναρχίας. Μέχρι τότε η Σοσιαλδημοκρατία και τα φιλοσοβιετικά Κομμουνιστικά Κόμματα ήταν οι μοναδικές πολιτικές συλλογικότητες που υπήρχαν στο μεταπολεμικό σκηνικό. Κοινοβουλευτική εναλλακτική διαχείριση και γεωστρατηγική υποστήριξη της Σοσιαλιστικής «πατρίδας» ήταν οι μοναδικές υπαρκτές πολιτικές για το εργατικό κίνημα. Η Κομμουνιστική Επανάσταση είτε ήταν «επικίνδυνη περιπέτεια» είτε ήταν «αδύνατον να υλοποιηθεί και η προσπάθεια για αυτή θα εκθέσει τη Σοβιετική Ένωση» ήταν τα βασικά επιχειρήματα.
Όμως οι συνθήκες στον παγκόσμιο χάρτη μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο άνοιγαν εντελώς άλλες διαδικασίες.
Γαλλία και ΗΠΑ στον παγκόσμιο Χάρτη
Το ίδιο το Γαλλικό αστικό καθεστώς άνοιγε κερκόπορτες και αμφισβητήσεις στο διεθνές status quo. Τα κινήματα αποαποικιοποίησης ανάγκασαν τη Γαλλία να αποσυρθεί από τις αποικίες της στην Αλγερία, Καμπότζη, Λάος, Βιετνάμ. Το 1962, μάλιστα, στήνεται (αποτυχημένο) στρατιωτικό πραξικόπημα από ακροδεξιούς στρατιωτικούς [2] ενάντια στη δεξιά κυβέρνηση Ντε Γκωλ. Η νέα «ευρωπαϊκή» στρατηγική της Γαλλίας την οδηγεί να αποσυρθεί από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ το 1966 [3] και δύο μήνες μετά ο Πρόεδρος Ντε Γκωλ επισκέπτεται τη Ρωσία υποδεχόμενος από ένα εκατομμύριο Σοβιετικούς πολίτες ανοίγοντας απευθείας πολιτικό δίαυλο Μόσχα – Παρισιού. Παράλληλα, ήδη από το 1964 είναι η πρώτη δυτική χώρα που έχει εγκαινιάσει πλήρεις διπλωματικές σχέσεις με την Κομμουνιστική Κίνα.
Την ώρα, όμως, που η Ευρώπη ανακαλύπτει ξανά την «Ειρήνη» και τη «Δημοκρατία», οι ΗΠΑ έρχονται ωα νέος «διάβολος» του πλανήτη. Οι επεμβάσεις σε Κούβα, Κορέα και Βιετνάμ την ανακηρύσσουν ως το νέο πλανητικό «αφεντικό» του ιμπεριαλισμού. Τα κινήματα σε όλο τον πλανήτη εναντιώνονται στις Μακαρθικές διώξεις [4] στις ΗΠΑ και όχι μόνο. Έχοντας βγει από ένα αντιφασιστικό παγκόσμιο πόλεμο οι ΗΠΑ συνεχίζουν να διατηρούν ρατσιστικούς νόμους ενάντια στους μαύρους πολίτες. Ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ παίρνει μέχρι και βραβείο Νόμπελ το 1964 για τους αγώνες του για τα πολιτικά δικαιώματα των έγχρωμων.
Ο ρόλος της σοσιαλιστικής Ρωσίας, των φιλοσοβιετικών ΚΚ και τα νέα οράματα
Το παγκόσμιο εργατικό κίνημα βρισκόταν ενάντια σε κάθε ιμπεριαλιστική επέμβαση του Δυτικού στρατοπέδου και ήταν αλληλέγγυο στο αναδυόμενο αμερικανικό αντιπολεμικό κίνημα που ξεπήδαγε στη νέα μητρόπολη του καπιταλισμού. Όμως, άρχιζε να στέκεται προβληματισμένο και στη στάση του Ανατολικού Σοσιαλιστικού στρατοπέδου.
Μέχρι τότε οι τροτσκιστικές και αναρχικές αμφισβητήσεις βρίσκονταν σε περιθωριακό επίπεδο. Οι θεωρίες «εκφυλισμένου σοσιαλισμού», «σοσιαλιμπεριαλισμού» και «κρατικού καπιταλισμού» κυκλοφορούσαν σε κλειστές λέσχες μερικών δεκάδων. Η επιφυλακτική (τουλάχιστον!) στάση των Σοβιετικών απέναντι στα παρτιζάνικα κινήματα του 1944 της Γιουγκοσλαβίας, Αλβανίας, και Ελλάδας είχαν θαφτεί κάτω από τη συμφωνία της Γιάλτας. Ακόμα και η εξέγερση της Ουγγαρίας του 1956 είχε θαφτεί κάτω από θεωρίες αντιδραστικών κινημάτων. Πλέον, όμως, σε όλο τον πλανήτη ξεπηδούν αντιιμπεριαλιστικά κινήματα που συναντούν τη διστακτικότητα της Μητέρας Ρωσίας.
Η ανατροπή της δικτατορίας Μπατίστα από τον Τσε και τον Κάστρο έρχεται με νουθεσίες της Μόσχας να μην σηκωθεί παραπάνω η ένταση με τις ΗΠΑ, ενώ το νέο κομμουνιστικό καθεστώς στην Κίνα ανακηρύσσει τη θεωρία των τριών πόλων ενάντια σε ΗΠΑ και Ρωσία. Στην Τσεχοσλοβακία που βρισκόταν υπό Σοβιετική επιρροή έχει ξεσπάσει ένα κίνημα δημοκρατικών δικαιωμάτων. Ακόμα και σε χώρες που είχαν επαναστατήσει ενάντια στο Δυτικό ιμπεριαλισμό ξεπηδούν φωνές ενάντια στη Σοβιετική Ένωση. Το κορυφαίο στέλεχος της Αλγερινής Επανάστασης Μπεν Μπελά κατηγορεί τη Ρωσία ως «ιμπεριαλιστική» απέναντι στο νέο ανεξάρτητο αλγερινό καθεστώς.
Τα Κομμουνιστικά Κόμματα σε αυτό το περιβάλλον επιλέγουν να στηρίξουν τις φιλοσοβιετικές στροφές των αστικών κυβερνήσεων παρά να εμπλακούν σε μια «τυχοδιωκτική» επαναστατική στρατηγική ανατροπών. Αυτή η συντηρητική τακτική των ΚΚ στρέφει τα νέα επαναστατικά κινήματα σε αναζήτηση νέων προτύπων. Το Κόκκινο Βιβλίο του Μάο βρίσκεται σε όλες τις φοιτητικές διαδηλώσεις ακόμα και στις ένοπλες περιφρουρήσεις των γκέτο από τους Μαύρους Πάνθηρες των ΗΠΑ. Ο Τσε ήταν το νέο σύμβολο της Επανάστασης και η πορεία του από την Κούβα, στο Κονγκό και στη Βολιβία έδειχνε πως το Όραμα δεν μπορεί να περιοριστεί σε διπλωματικές συνθηκολογήσεις και σύνορα. Οι Τουπαμάρος στην Ουρουγουάη και οι Βιετκόνγκ στο Βιετνάμ ήταν τα σύγχρονα αντάρτικα που εμπνεόταν το δυτικό εργατικό κίνημα.
Οι συνθήκες στη Γαλλία και το ξέσπασμα του Γαλλικού Μάη
Μέσα από την οικονομική ανοικοδόμηση της μεταπολεμικής Ευρώπης τα πανεπιστήμια πολλαπλασίασαν τους φοιτητές τους σπάζοντας ένα προαιώνιο «άβατο» για τις πληβείες τάξεις. Στη Γαλλία το 1946 υπήρχαν 123.000 φοιτητές, 200.000 το 1961 και το 1968 είχαν εκτοξευτεί στις 514.000. Χιλιάδες νεολαίοι της εργατικής τάξης βρέθηκαν δίπλα – δίπλα διαπραγματευόμενοι τις ανησυχίες τους για την αυριανή κοινωνία. Παρ` όλη την οικονομική ανάπτυξη οι μισθοί για τους εργάτες παρέμεναν χαμηλά και το κλίμα αστυνόμευσης και αυταρχισμού φάνταζε άδικο και αναντίστοιχο. Οι πρώτες κινητοποιήσεις άρχισαν για τους φοιτητικούς κοιτώνες. Μέχρι τότε υπήρχαν φοιτητικές εστίες αρρένων και θηλέων που απαγορεύονταν οι επισκέψεις αντίθετου φύλου.
Τα κινήματα σεξουαλικής απελευθέρωσης έδεναν με τα αντιφασιστικά και η αντιιμπεριαλιστική μάχη ενάντια στην επέμβαση των ΗΠΑ στο Βιετνάμ είχε εχθρό το «καθηγητικό, αυταρχικό κατεστημένο» των Πανεπιστημίων. Οι μικρές φοιτητικές επαναστατικές ομάδες διοργάνωναν ακτιβίστικες δράσεις πότε ενάντια στις φασιστικές ομάδες των υποστηρικτών της OAS, πότε ενάντια σε δεξιούς καθηγητές και πάντα ενάντια στο «ρεφορμιστικό, ξεπουλημένο ΚΚ». Στις 22 Μάρτη του 1968 οι φοιτητές καταλαμβάνουν το πανεπιστήμιο της Ναντέρ ενάντια στην επέμβαση των Αμερικάνων στο Βιετνάμ και για ένα μήνα γίνεται το πολιτικό εργαστήρι των μικρών επαναστατικών ομάδων.
Τα συνθήματα «απαγορεύεται το απαγορεύεται», «ρεφορμισμός = χλωροφόρμιο», «η φαντασία στην εξουσία», «εργάτες, πάρτε και συνεχίστε τον αγώνα από τα αδύναμα χέρια των φοιτητών», «CRS=SS» [5] γινόντουσαν πρόχειρες αφίσες και διακινόντουσαν σε όλο το Παρίσι. Μαζικές φοιτητικές διαδηλώσεις συνέπαιρναν και την εργατική τάξη. Από τις 11 Μαΐου αρχίζουν οι εργατικές απεργίες ενώ κάποια εργοστάσια μπαίνουν στο χορό των καταλήψεων.
Οι επαναστατικές ομάδες προσπαθούν να φτιάξουν όργανα αυτοδιακυβέρνησης. Στήνουν Επαναστατικέ Επιτροπές μαζικής προπαγάνδας προσπαθώντας να φέρουν ξανά το όραμα της «από τα κάτω» , οριζόντιας αυτοδιαχείρισης. Από τις 13 Μάη στήνεται το «Σοβιέτ Φοιτητών της Σορβόννης». Δημιουργείται μια αιρετή επιτροπή συγκεκριμένων σκοπών και περιορισμένης εξουσιοδότησης με διάρκειας ζωής μίας ημέρας. Κάθε μέρα γινόντουσαν εκλογές που αναδείκνυαν διαφορετική επιτροπή. Αλλά και στη Νάντη από τις 26 ως τις 31 Μάη μια Επαναστατική Απεργιακή Επιτροπή δοκίμασε να ελέγξει την τροφοδοσία και διακίνηση όλων των εμπορευμάτων της πόλης. Και τα δύο πειράματα κατέρρευσαν από δομικές αδυναμίες. Η ημερήσια εναλλαγή διέλυσε κάθε αξιοπιστία του «Σοβιέτ Φοιτητών». Μέσα σε δέκα μέρες είχαν αναπτυχθεί συμμορίες στη Σορβόννη δημιουργώντας «κράτος εν κράτη» αναγκάζοντας σε εσωστρέφεια το φοιτητικό κίνημα και τελικά την αυτοδιάλυση του. Το ίδιο έγινε και στη Νάντη. Η προσπάθεια να στηθεί «έλεγχος εισόδου – εξόδου» στην πόλη παρ `όλο που αντιμετώπισε την αστυνομία που δεν εμφανίστηκε πουθενά, δεν μπορούσε να δημιουργήσει ένα ασφαλές ταξικό κριτήριο. Από την πρώτη κιόλας μέρα πήρε «άδεια διακίνησης» κάθε μεγαλοκαπιταλιστής ακυρώνοντας στην πράξη κάθε περιοριστική προσπάθεια.
Το πρόβλημα των εκατομμυρίων διαδηλωτών του Γαλλικού Μάη να πάνε παρακάτω, δεν ήταν τεχνικό, δεν οφειλόταν σε αριθμητικό πρόβλημα ούτε σε τεχνογνωσία. Μέσα σε αυτό το πολιτικό κλίμα αποσταθεροποίησης το Γαλλικό Σοσιαλιστικό μαζί με το Κομμουνιστικό Κόμμα ετοιμάζουν μια κυβερνητική πρόταση που να διαδεχθεί την καταρρέουσα δεξιά κυβέρνηση. Ο Πρόεδρος Ντε Γκωλ έχει φύγει μυστικά στη Γερμανία και τίποτα δε φαίνεται να εμποδίζει την πολιτική εναλλαγή. Ο Γαλλικός Μάης έχει, όμως, ήδη δεχτεί την πρώτη του ήττα. Η αδυναμία του να κηρύξει ένα νέο επαναστατικό καθεστώς έχει μεταφέρει την πρωτοβουλία στην κοινοβουλευτική διαμεσολάβηση.
Το τέλος του Μάη και η δεξιά αντεπανάσταση
Το αστικό μπλοκ διέγνωσε άμεσα τη στρατηγική αδυναμία των επαναστατών. Την ώρα που το ΚΚ και το Σοσιαλιστικό Κόμμα διοργάνωναν στις 29 Μάη πολιτική διαδήλωση προς το Προεδρικό Μέγαρο ο Ντε Γκωλ και ο πρωθυπουργός Πομπιντού προετοίμαζαν την αντεπίθεση.
Την επομένη, 30 Μάη, ο Ντε Γκωλ κάνει δημόσιο αντικομουνιστικό διάγγελμα. Διαλύει τη Βουλή, προκηρύσσει νέες εκλογές για τις 23 Ιούνη και καλεί δεξιές διαδηλώσεις υποστήριξης του καθεστώτος ενάντια στην «αληταρία» των οδοφραγμάτων και πως η Γαλλία απειλείται από τη «δικτατορία του ολοκληρωτικού κομμουνισμού». Την ίδια μέρα 500.000 δεξιοί διαδηλωτές εμφανίζονται στους δρόμους του Παρισιού με γαλλικές σημαίες και με συνθήματα «ο Κον Μπετίτ στο Νταχάου» [6]. Το καθεστώς είναι εδώ. Ξεκινούν συνομιλίες σε συνδικάτα να «κλείσουν» τις κινητοποιήσεις τους με οικονομικές παραχωρήσεις. Τα πανεπιστήμια συνεχίζουν να παραμένουν κατειλημμένα αλλά η ευκαιρία έχει, πλέον, χαθεί οριστικά.
Στις 12 του Ιούνη βγαίνουν παράνομες 12 συλλογικότητες του κινήματος ως υπεύθυνες για το Γαλλικό Μάη, ενώ τρεις μέρες αργότερα αμνηστεύονται όλοι οι ακροδεξιοί πραξικοπηματίες της OAS. Στις 16 του Ιούνη η αστυνομία εισβάλλει στη Σορβόννη διαλύοντας τη φοιτητική κατάληψη και το Σοβιέτ. Οι εκλογές που διεξάγονται μία βδομάδα αργότερα δείχνουν μια ιστορική άνοδο της δεξιάς. Η αποχή 35% στο Καρτιέ Λατέν [7] έχει ένα στατιστικό ενδιαφέρον αλλά στην πραγματικότητα ο Γαλλικός Μάης έχασε μια ιστορική ευκαιρία ανατροπής.
Η κληρονομιά του Γαλλικού Μάη
Ο Γαλλικός Μάης πράγματι ξαναέφερε την Επανάσταση στο προσκήνιο της ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής. Δεκάδες συλλογικότητες της Αριστεράς και της Αναρχίας ξεπήδησαν σε κάθε γωνιά ξαναδιαβάζοντας τις επαναστατικές στρατηγικές. Πενήντα χρόνια μετά, όμως, πρέπει να διαπιστώσουμε πως έχει δημιουργηθεί μια νέα παράδοση με προβληματική στρατηγική.
Μια βασική αγωνία των Επαναστατών στη δεκαετία του `60 ήταν να ξεπεράσουν τη διστακτικότητα των ρεφορμιστικών κομμάτων και το «συντηρητισμό» της Σοσιαλιστικής Ρωσίας. Μέσα από την ανάλυση της «γραφειοκρατικοποίησης» αναλώθηκαν σε ένα κυκεώνα αναζητήσεων ασφαλιστικών δικλείδων για να μη γραφειοκρατικοποιηθεί το Κόμμα και η Επανάσταση. Δυστυχώς εδώ και δεκαετίες «έχει πεταχτεί και το μωρό μαζί με τα απόνερα». Η απάντηση στη γραφειοκρατικοποίηση του Κόμματος είναι η μη δημιουργία κόμματος. Η απάντηση στη γραφειοκρατικοποίηση της Επανάστασης είναι η μη υλοποίηση της Επανάστασης. Δεκάδες συλλογικότητες εδώ και δεκαετίες υπονομεύουν τις ευθύνες των οργανωμένων δυνάμεων μετατρέποντάς τις σε ιεραπόστολους – προπαγανδιστές. Οι συλλογικότητες δεν είναι «οργανωτές» αλλά ακτιβιστές – πυροκροτητές γεγονότων. Η ανάθεση στον κινηματισμό είναι η προσπάθεια επανάληψης του Γαλλικού Μάη με την ελπίδα κάτι να πάει διαφορετικά.
Αντίστοιχη προβληματική έχουν κληρονομήσει στο αντιιμπεριαλιστικό κίνημα και οι συλλογικότητες που προήλθαν από το Γαλλικό Μάη. Την ώρα που τα αντάρτικα σε Κούβα, Κίνα και Βιετνάμ ύψωναν το συγκεκριμένο εδαφικοποιημένο κοινωνικό εξεγερσιακό αγώνα στις ευρωπαϊκές μητροπόλεις έχουμε ένοπλη προπαγάνδα. Ο στρατός του Τσε και των Βιετκόνγκ αναζητούν την εξουσία ενώ οι ένοπλες οργανώσεις στην Ευρώπη αναζητούν το «ξύπνημα» της εργατικής τάξης. Η (σωστή) επαναστατική θέση «Νίκη στους Βιετκόνγκ» ενάντια στο πασιφιστικό σύνθημα «ειρήνη στο Βιετνάμ» δεν διαμόρφωνε υποκείμενα ανατροπής αλλά παθητικούς υποστηρικτές άλλων στρατών.
Το μεγάλο δίδαγμα του Γαλλικού Μάη είναι πως οι επαναστατικές συνθήκες έρχονται και παρέρχονται. Αυτό που έλλειψε εκείνο το διάστημα δεν ήταν ούτε η αυταπάρνηση, ούτε η αυτοθυσία, ούτε το ιδεολογικό οπλοστάσιο των ατομικοτήτων. Έλλειψε ένα ευέλικτο, μαζικό Επαναστατικό Υποκείμενο να σηκώσει το γάντι και να μετατρέψει το υπαρκτό εργατικό και νεολαιίστικό κίνημα σε Επαναστατική Δικτατορία εκπληρώνοντας την ιστορική κληρονομιά του Ροβεσπιέρου και του Μπλανκί. Για να υψωνόταν η Κόκκινη Σημαία του Κομμουνισμού στα Ηλύσια Πεδία.
Αλέξανδρος Γανδής
[1] Αναφορά στην πασίγνωστη εξάωρη ταινία για το Γαλλικό Μάη και για τα επαναστατικά κινήματα τςη περίοδο «Το βάθος του ουρανού είναι πάντα κόκκινο»
[2] Συγκρότησαν την οργάνωση OAS (Οργάνωση Μυστικός Στρατός).
[3] Επανήλθε το 2009 από την κυβέρνησης Σαρκοζί
[4] Ο γερουσιαστής Μακάρθι και η κυβέρνηση των ΗΠΑ εξαπέλυσε ένα τεράστιο κύμα αντικομουνιστικών διώξεων. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του `50 εκδιώχτηκαν εκατοντάδες καλλιτέχνες, δημοσιογράφοι, συνδικαλιστές, κυβερνητικοί υπάλληλοι και απλοί εργαζόμενοι ως «πράκτορες του κομμουνισμού». Όσοι έμπαιναν σε αυτές τις μαύρες λίστες δεν μπορούσαν να βρουν δουλειά πουθενά.
[5] Τα Γαλλικά Μ.Α.Τ.
[6] Φοιτητής σύμβολο του Γαλλικού Μάη
[7] Προάστιο του Παρισιού, κέντρο των λαϊκών κινητοποιήσεων