Αντιφασιστική Φρουρά | Τεύχος 65 | ΜΑΡ 2025
Η εκδίωξη του Ζελένσκι από τον Λευκό Οίκο και η ομιλία του Τζ. Βανς στη διάσκεψη του Μονάχου έδειξαν με γλαφυρό και ξεκάθαρο τρόπο τη νέα στρατηγική των ΗΠΑ. Τα show που στήθηκαν δεν αφορούσαν το άμεσο κοινό τους μόνο. Οι απειλές και το ξεφτίλισμα της Ουκρανίας – ΕΕ είχε και άλλο ένα μήνυμα. Έδειξε σε όλο τον πλανήτη πως αν οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν έτσι τους συμμάχους τους, είναι προετοιμασμένες για πολύ χειρότερα σε όποιον θελήσει να βρεθεί αντιμέτωπος με αυτές.
Όμως πως φτάσαμε ως εδώ; Πως από τον «γραφικό» Τραμπ του 2018 παραδεχόμαστε πως άλλαξαν οι κανόνες της παγκόσμιας σκηνής; Ποιες είναι οι ιμπεριαλιστικές συμμαχίες και τα όριά τους; Μπορεί να υπάρχει ταξική αντίσταση στη στρατηγική του MAGA;
Κρίση 2008 – προστατευτισμός και επιθετικότητα κεφαλαίου
Ήδη από την αντιμετώπιση της κρίσης του 2008 διαφαίνονταν οι διαφορετικές στρατηγικές ΗΠΑ – ΕΕ. Η μεν ΗΠΑ στηρίχτηκαν στο μοντέλο «εκκαθάρισης» των προβληματικών επιχειρήσεων, η δε ΕΕ στη στρατηγική «διάσωσης» αυτών.
Οι ΗΠΑ δεν δίστασαν να κλείσουν ιστορικές επιχειρήσεις – σύμβολα του «αμερικάνικου ονείρου» όπως η General Motors και η Lehman Bros. Μέχρι και σήμερα ακολουθείται αυτή η στρατηγική χωρίς παρεκκλίσεις. Μόλις πριν δυο χρόνια πτώχευσε η Silicon Valley Bank με περιουσιακά στοιχεία άνω των 200 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Πολιτείες των ΗΠΑ βρίσκονται στα όρια πτώχευσης αν και δεν δίνεται η δυνατότητα χρεωκοπίας τους. Από την Καλιφόρνια ως το Ιλινόις και το Νιου Τζέρσεϋ οι κυβερνήτες παίρνουν έκτακτα μέτρα, όπως υποχρεωτικές άδειες στους δημοσίους υπαλλήλους και αθετήσεις πληρωμών. Η ανάθεση στον Μασκ του χαρτοφυλακίου «κυβερνητικής αποδοτικότητας» με έλεγχο των πληρωμών του υπουργείου οικονομικών αποτελεί κλιμάκωση σε αυτή τη στρατηγική. Η πολιτική «πονάει χέρι – κόβει χέρι» αποτελεί μονόδρομο, πλέον, της αστικής τάξης των ΗΠΑ στο περιβάλλον της κλιμακούμενης κρίσης.
Η ΕΕ από την αντίθετη πλευρά επεχείρησε τη χρηματοδότηση των PIGS (σ.σ. αρχικά των Πορτογαλία – Ιταλία – Ελλάδα – Ισπανία) και τη διάσωσή τους από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα. Υπήρχε μια περίοδος που υπήρχαν σκέψεις εκδίωξης από Ευρώ και ΕΕ πχ της Ελλάδας παρ΄όλο που δεν προβλέπεται από κανένα καταστατικό χάρτη της ΕΕ. Όμως οι αστικές τάξεις της Γερμανίας – Γαλλίας – Αγγλίας θεώρησαν πως αυτή θα ήταν έμπρακτη απόδειξη αδυναμίας ύπαρξης της ΕΕ. Η ΕΕ έπρεπε να αποδείξει στην παγκόσμια κοινότητα πως το «Κοινό Ευρωπαϊκό Σπίτι» δεν ήταν ένα θνησιγενές σύνθημα της δεκαετίας του ‘90 αλλά υπήρχαν οι αντοχές να υποστηριχθεί η Ευρώπη ως η νέα παγκόσμια ηγεσία κόντρα στη διάλυση της Ανατολής και την παρακμή των ΗΠΑ.
Η αστική τάξη των ΗΠΑ δεν έμεινε με σταυρωμένα τα χέρια. Το «κόψιμο» της γάγγραινας των ελλειμματικών επιχειρήσεων δεν αρκούσε για να ξεπεραστεί η κρίση. Ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός έχει δικτυώσεις σε κάθε μεγάλη ή μικρή αγορά σε κάθε πλευρά του πλανήτη. Οι ΗΠΑ έπαιρναν πολλαπλά μηνύματα στασιμότητας με καταιγιστικό ρυθμό. Άμεσα, μετά την κρίση του 2008, οργάνωσαν την αποχώρησή τους από Μέση Ανατολή, Αφρική και Ειρηνικό. Το Ιράκ και το Αφγανιστάν αφήνονται στην τοπική αστική τάξη, ενώ δεν αγγίζεται η «αραβική άνοιξη». Η κατάρρευση της Αιγύπτου και της Λιβύης αφήνεται στις ευρωπαϊκές δυνάμεις να δοκιμάσουν τις τακτικές «διάσωσης». Οι ΗΠΑ επιλέγουν να κρατήσουν καβάτζα τα εκατομμύρια δολάρια που ξόδευαν σε στρατιωτικά προγράμματα και ανοικοδομήσεις τοπικών κυβερνήσεων. Η εμπλοκή της ΕΕ στη Μέση Ανατολή το 2001 δημιούργησε ακόμα μεγαλύτερα ελλείμματα στις «άρρωστες» ευρωπαϊκές οικονομίες που δεν είχαν προλάβει να συνέλθουν από την κρίση δημοσίων ελλειμμάτων του 2008.
Δέκα χρόνια αργότερα και συμβολικά με την πρώτη άνοδο του Τραμπ στην εξουσία οι ΗΠΑ αλλάζουν ταχύτητα. Η απόσυρσή τους δεν είναι αμυντική, πλέον, αλλά αποκτά επιθετικά χαρακτηριστικά. Οι Διεθνείς Οίκοι που έχουν έδρα τις ΗΠΑ χρησιμοποιούνται για να ανεβοκατεβάζουν οικονομίες και κυβερνήσεις. Η Ρωσία και η Κίνα μπαίνουν στο στόχαστρο απομόνωσης από τις αγορές. Οι αμερικάνικες επιχειρήσεις αποχωρούν μαζικά από την Κίνα και μειώνεται δραστικά το χρέος τους προς αυτήν ώστε να μην έχει εργαλεία πίεσης. Την ώρα που η Κίνα και Ρωσία επεκτείνονται στην Αφρική και την ΕΕ, οι ΗΠΑ τις περικυκλώνουν μέσα από την εξάπλωση του ΝΑΤΟ.
Στα τέλη του 2019 η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται ξανά στα όρια νέας κρίσης. Οι ΗΠΑ έχουν προνοήσει και έχουν πολύ καλύτερα αποθέματα κεφαλαίου, την ώρα που η ΕΕ και η Κίνα είχαν ανοιχτεί σε μεγάλα ελλείμματα «διάσωσης» οικονομιών σε κάθε μεριά του πλανήτη. Η πολιτική τη Καραντίνας και του ελεγχόμενου lockdown της οικονομίας που εφαρμόζουν αυτές οι χώρες αποτελούν ένα ύστατο όπλο τεχνητής ύφεσης που αποδίδεται στον κορονοϊό και όχι στις δομικές αδυναμίες του καπιταλιστικού συστήματος. Το οικονομικό lockdown επιβάλλεται ως παγκόσμιος κανόνας αγορών και εμποδίζεται πρόσκαιρα το ξέσπασμα της κρίσης. Σε αυτή την περίοδο δεν μπορεί να φανεί το στρατηγικό πλεονέκτημα που έχουν αποκτήσει οι ΗΠΑ. Το άνοιγμα των αγορών ξανά δεν είχε τα προσδοκώμενα κέρδη για τους εμπνευστές του lockdown. Η κρίση, μεν, δεν ξέσπασε αλλά ενσωματώθηκε σε μόνιμη στασιμότητα.
Η γερμανική και γαλλική αστική τάξη δεν παίρνει τα μηνύματα αλλαγής περιόδου, ακόμα και όταν υλοποιείται το Brexit και η Αγγλία αποχωρεί από την ΕΕ. Τα επιτελεία θεωρούν πως είναι κίνηση απελπισίας που βασίζεται στον αγγλικό εγωισμό. Πράγματι, τα πρώτα χρόνια δείχνουν τρομακτικό αδιέξοδο στην αγγλική οικονομία και δημιουργούνται πρωτόλειες σκέψεις σύσφιξης των σχέσεων ξανά. Όμως το οικονομικό περιβάλλον της Ευρώπης μαστίζεται από τον κανιβαλιστικό στασιμοπληθωρισμό. Οι αστικές τάξεις συντηρούν την κερδοφορία τους μέσα από κρατικές επιδοτήσεις. Ο πληθωρισμός της πλεονεξίας γίνεται ο κανόνας των αγορών. Όμως αυτή τη φορά οι ισχυρότερες οικονομίες δεν είναι διατεθειμένες να παίξουν το παιχνίδι του αργού θανάτου. Μέσα από οικονομικές «πιέσεις» και επεμβάσεις αναζητούν να αρπάξουν την ελάχιστη κερδοφορία από τους ανταγωνιστές τους.
Η Μέση Ανατολή, η Ουκρανία, η Ανατολική Ευρώπη, ο Ειρηνικός, η Λατινική Αμερική, η Αφρική γίνονται πεδία κλιμάκωσης ανταγωνισμών. Το πετρέλαιο, οι ΑΟΖ, οι σπάνιες γαίες (όχι μόνο της Ουκρανίας αλλά και της Βενεζουέλας) αποτελούν διεκδικήσιμο χώρο κυρίως από τους μεγαλύτερους παίκτες, από τις οικονομίες με την μεγαλύτερη δυνατότητα παγκόσμιας επέκτασης.
Και η Ευρώπη ζει σε ένα παράλληλο σύμπαν με συννεφάκια και μονόκερους.
Η Ευρώπη που παραμένει στο σχέδιο του 20ου αιώνα
Οι ευρωπαίοι καπιταλιστές είχαν σχεδιάσει την παγκόσμια οικονομία με βάση τις δυναμικές του 20ου αιώνα. Σύμφωνα με τον «χάρτη» της δεκαετίας του ΄90 υπήρχε μια ακλόνητη συμμαχία ΗΠΑ – ΕΕ που κυριαρχούσε στον πλανήτη. Τα ευρωπαϊκά κεφάλαια και το Ευρώ μαζί με τον αμερικάνικο στρατό θα δημιουργούσαν μια de facto συνθήκη που δεν θα χρειάζονταν πολέμους, αλλά κατανόηση της μοιρασιάς. Με κέντρο την Ευρώπη η Ρωσία θα είχε δυνατότητα εύρυθμης ανάπτυξης και συνεργασίας προς τις γειτονικές χώρες και ίσως, σε δεύτερη, φάση να γινόταν και μέλος του ΝΑΤΟ. Η Κίνα θα μπορούσε να προμηθεύει φτηνό εργατικό δυναμικό και έτσι είχαν μεταφερθεί σημαντικές επιχειρήσεις από ΗΠΑ και Ευρώπη. Η Αφρική θα ήταν χώρος αποβλήτων και εξάπλωσης χημικής γεωργικής βιομηχανίας τύπου MOSANTO, για να προμηθεύονται οι δυτικές πληβείες τάξεις φτηνή τροφή. Τι ωραίος(!?) που θα ήταν ο καπιταλισμός χωρίς κρίσεις…
Όταν το σχέδιο καταρρέει από την κρίση και δεν μπορούν οι αστικές τάξεις σε ολόκληρο τον πλανήτη να διατηρήσουν την κερδοφορία τους, η ΕΕ θεωρεί πως το δίδυμο που έχει οικοδομήσει με τις ΗΠΑ είναι ανίκητο. Όμως η αστική τάξη δεν έχει συναισθηματισμός. Οι εχθροί της δεν διαμορφώνονται με «ηθικά» εθνικά χαρακτηριστικά. Ο καπιταλιστής θα επιτεθεί εκεί που μπορεί να βρει ευκολότερη κερδοφορία. Αν είναι κοστοβόρα η διαδικασία να ηττηθεί ο «γείτονας», θα επιλεχθεί να ληστευθεί ο «συνέταιρος» που πιάνεται μπόσικος.
Οι ΗΠΑ αναγνωρίζουν τη δυναμική της Ρωσίας, της Κίνας αλλά και της Αγγλίας – Γαλλίας – Γερμανίας. Δεν έχουν αυταπάτες πως μπορούν απλά αν τις μετατρέψουν σε αποικίες και να φέρονται στον Μακρόν ή στον Πούτιν όπως στον Ζελένσκι. Όχι λόγω αστικού savoir vivre αλλά λόγω αναγνώρισης της θέσης. Η αντιπαράθεση με Ρωσία – Κίνα στον παγκόσμιο χάρτη έχει πολλές στροφές. Την ώρα που κατοχυρώνονταν οι δασμοί σε κινεζικά προϊόντα η κινεζική κυβέρνηση ήταν προσκεκλημένη στην ορκωμοσία Τραμπ. Η αμερικανική IBM πουλούσε τεχνολογία μηχανοργάνωσης στο γερμανικό φασιστικό κράτος την ώρα που η κυβέρνηση κήρυττε τον πόλεμο στον Χίτλερ. Ο Λένιν έλεγε πως οι καπιταλιστές θα μας πουλήσουν το σχοινί που θα τους κρεμάσουμε και είχε δίκιο. Η αστική τάξη ζει και πεθαίνει με την εξάπλωση της κερδοφορίας της χωρίς να μένει εγκλωβισμένη σε σχήματα εχθρών – φίλων.
Η πολιτική στήριξης Ζελένσκι από τις ΗΠΑ δεν ήταν κάποιο καπρίτσιο του Μπάιντεν. Απλώς τα lockdown του 20-21 δημιούργησαν μια πρόσκαιρη αμφιταλάντευση στη στρατηγική της αμερικανικής αστικής τάξης. Μέσα από αυτή τη λογική και τη στήριξη του USAID πόνταραν σε μια ανοικοδόμηση συνεργασίας με τις προηγούμενες συμμαχίες. Όμως οι παρατεταμένες πολεμικές εκστρατείες στην Ουκρανία είχαν φτάσει σε όρια. Έπρεπε να δοθεί ένα μήνυμα σε ολόκληρο τον πλανήτη πως μπορεί να υπάρχει «ειρήνη» μόνο μέσα από τη συνθηκολόγηση με τις ΗΠΑ. Η νέα PAX AMERICANA καλεί στο τραπέζι της μόνο τη Ρωσία και την Κίνα για να μοιράσουν τον κόσμο. Ετοιμάζεται μια καρικατούρα της Γιάλτας μιας και η αμερικανική «ειρήνη» υπάρχει μόνο μέχρι να είναι έτοιμη η πολεμική της μηχανή.
Η ΕΕ παρακολουθεί αμήχανη τις εξελίξεις. Η Γερμανία έχει αποδεχτεί να μην αγοράσει ρωσικό φυσικό αέριο αλλά και να ήθελε να αλλάξει στάση ο Nord Stream έχει βομβαρδιστεί από τις ΗΠΑ και δεν μπορεί να ξαναχτιστεί άμεσα. Φυσικά, όχι μόνο έχει στραφεί στο ακριβό αμερικάνικο φυσικό αέριο που ανεβάζει το κόστος της γερμανικής βιομηχανίας αλλά δέχεται και την χλεύη του Τραμπ επειδή έκλεισαν τα πυρηνικά εργοστάσια και είναι δεσμευμένοι ενεργειακά στις ΗΠΑ. Γιατί όμως τα έκλεισαν και πόσο πιθανό είναι να τα επανενεργοποιήσουν;
Το κλείσιμο της γερμανικής πυρηνικής ενέργειας δεν οφείλεται σε τίποτα οικολογικές ευαισθησίες όσο κι αν αυτές προβάλλονται. Ο ανταγωνισμός ΗΠΑ – ΕΣΣΔ στον 20ο αιώνα είχε γεμίσει τον γερμανικό χώρο από πυρηνικά εργοστάσια και όπλα. Η συντήρηση αυτών των εγκαταστάσεων δεν είναι μόνο επικίνδυνη αλλά και με τεράστιο οικονομικό κόστος. Το πυρηνικό ατύχημα στη Φουκουσίμα το 2011 προειδοποίησε τη γερμανική αστική τάξη πως μια πλημμελής συντήρηση των εγκαταστάσεων διακινδύνευε να μετατραπεί η Γερμανία σε Κρανίου Τόπο. Το φτηνό ρώσικο φυσικό αέριο φάνταζε η καταλληλότερη απάντηση. Σε έναν κόσμο αγαστής συνεργασίας ΗΠΑ – Ρωσίας – Κίνας – ΕΕ η Γερμανία θα διατηρούσε υψηλή και φτηνή ποιότητα ζωής και η Ρωσία θα πλούτιζε με το Ευρώ.
Ο Τραμπ έρχεται να καταστήσει σαφές στην ευρωπαϊκή αστική τάξη πως αυτός ο κόσμος δεν υπάρχει. Όποιος θέλει να συμμετάσχει στο φαγοπότι του 21ου αιώνα θα πρέπει να ζει με πολέμους – πυρηνικά και ακροδεξιές κυβερνήσεις. Η παρέμβαση των ΗΠΑ υπέρ AfD (αλλά και Βαγκενκνέχτ!) δεν χτίζει ακροδεξιά «διεθνή». Τα ακροδεξιά επιτελεία στον πλανήτη δεν διαμορφώνουν ιδεολογικούς δεσμούς, αλλά υπηρετούν με «αίμα» την εθνική τους αστική τάξη. Όπως ο ISIS χτίστηκε από τις ΗΠΑ αλλά αποτελεί πολέμιό της εκτός κι αν συνεργαστεί πάλι μαζί της, έτσι και μια κυβέρνηση AfD μπορεί να οργανώσει μια εθνικιστική Γερμανία κόντρα στις ΗΠΑ.
Η ευρωπαϊκή αστική τάξη κινδυνεύει να τριχοτομηθεί με πολλαπλές πολιτικές συνέπειες. Πέρα από την παραδοσιακή δεξιά και το ακραίο «κέντρο» που θα αναζητούν μια επίκαιρη εκδοχή της ΕΕ, θα προκύψουν δύο ακροδεξιές εκδοχές. Θα οικοδομηθεί μια τραμπική ακροδεξιά που θα προβάλλει μια εθνική συνεργασία με ΗΠΑ (Afd, Vox, Ορμπάν κλπ) αλλά και μια άλλη εκδοχή της που θα υποστηρίζει την εθνικιστική πρόταση σε αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ. Ο Μπορντελά της Λεπέν ακύρωσε ομιλία στις ΗΠΑ στο συνέδριο Συντηρητικών καταγγέλλοντας τον «ναζιστή Μασκ».
Η ΕΕ βρίσκεται σε στρατηγικό αδιέξοδο και αντί να είναι παγκόσμιος ιμπεριαλιστικός παίκτης, μετατρέπεται σε αντικείμενο του νέου ιμπεριαλιστικού μοιράσματος. Το πώς θα βγει από αυτή την περίοδο και με ποιές πολιτικές επιλογές δημιουργεί πολιτική και οικονομική αστάθεια. Το αν θα υπάρχει ανεξάρτητη ταξική παρέμβαση από την αριστερά ή θα μπούμε ηττημένοι στη νέα κλιμάκωση οικονομικών αλλά και πολεμικών ανταγωνισμών, θα κριθεί το επόμενο διάστημα.
Ο σοσιαλισμός είναι η μοναδική ρεαλιστική απάντηση στην Τραμπική «ειρήνη»
Υπάρχει ο κίνδυνος να συρθεί η αριστερά στον χορό που στήνουν τα ιμπεριαλιστικά επιτελεία. Ο Τραμπ πέρασε ψήφισμα στο συμβούλιο ασφαλείας του ΟΗΕ για άμεση ειρήνευση στην Ουκρανία, ενώ η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε αντιθετικό που πρότεινε η ΕΕ και ζητούσε την άμεση απόσυρση των ρωσικών δυνάμεων. Η ειρήνη του Τραμπ είναι ίδια με την εκεχειρία στη Γάζα. Βασίζεται στον τρόμο του πολέμου, με τις πληβείες να καλούνται τάξεις να συνθηκολογήσουν άνευ όρων σε ένα σχέδιο που θα μετατρέπει τη Γάζα, το Κίεβο και αύριο το Μέξικο και τη Γροιλανδία σε κάποιου τύπου Ριβιέρα όπου ο Μασκ θα μοιράζει δολάρια στα άστεγα χαμίνια.
Κατ’ αρχήν η αριστερά πρέπει να σταματήσει να παρακολουθεί χαρούμενη τα όποια αδιέξοδα της αστικής στρατηγικής. Από μόνα τους δεν ρίχνουν τον καπιταλισμό. Κενό στην ιστορία δεν υπάρχει. Οπότε τα αδιέξοδα αυτά ή θα απαντηθούν με κομμουνιστικές εξεγέρσεις ή θα φέρουν ακόμα πιο ακροδεξιές πολιτικές. Και για να κρατήσει κάποιου τύπου σχέση με ένα σοσιαλιστικό όραμα και αντίστοιχες αξίες και αρχές δεν μπορεί να είναι ούτε υπέρ της «ειρήνης» της PAX AMERICANA αλλά ούτε μιας εθνικής αντιπαράθεσης με τις ΗΠΑ. Η κρίση ταυτότητας στην ΕΕ θα δημιουργήσει πολιτική αστάθεια σε κάθε χώρα. Ήδη οι κυβερνήσεις σε Αγγλία – Γαλλία – Γερμανία βρίσκονται σε κατάσταση transit να παραδώσουν την εξουσία, αλλά δεν έχει σχηματιστεί πουθενά αξιόπιστος αστικός πόλος διακυβέρνησης.
Αν θέλουμε να δούμε παράδειγμα αναποτελεσματικότητας, ας εξετάσουμε την αριστερά στην Ουκρανία. Η αριστερά συνεθλίβει και συνετρίβη όχι μόνο από τους φασίστες μετά τον εμπρησμό του Κτιρίου των Συνδικάτων το 2014. Η εναπομείνασα αριστερά είτε αποχώρησε στα ρωσικά εδάφη είτε αποδέχτηκε τον ρόλο της ως συνδικαλιστική δύναμη και μοιράζει συντεχνιακές προκηρύξεις εργατικών αιτημάτων στο Κίεβο. Την ώρα που ο Ζελένσκι ξεφτιλίζεται από τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό, δεν έχει απομείνει τίποτα όρθιο στη Δυτική Ουκρανία ώστε να διεκδικήσει μια ταξική στρατηγική.
Αντιστρέφοντας τον Μπ. Μπρεχτ: πρέπει να κατανοήσουμε πως η ειρήνη τους σκοτώνει ό’τι άφησε όρθιο ο πόλεμος τους.
Αλέξανδρος Γανδής