Η Λατινική Αμερική αποτελούσε πάντα την ”πίσω αυλή” των ΗΠΑ για τις ορέξεις και τα οικονομικά ”βίτσια” του ισχυρού Ιμπεριαλισμού. Βοηθούσε σε αυτό και η άτυχη γεωγραφική της θέση. Όλες οι χώρες παρουσιάζουν μία ιστορία, γραπωμένη από τα αιματοβαμμένα χέρια των Ευρωπαίων αποίκων, με θύματα από τους ιθαγενείς μέχρι τις ενορχηστρωμένες, από την CIA, δικτατορίες που έσπειραν θάνατο, φρίκες αλλά και οργή.
Η ανάγκη για μία αξιοπρεπή ζωή που ο προορισμός της απαιτούσε το τσάκισμα αυτών των πολιτικών, οδήγησε σε γενναίες και νικηφόρες επαναστάσεις που ενέπνευσαν τους καταπιεσμένους από όλο τον πλανήτη και παραμένουν μέχρι σήμερα ικανές να προσφέρουν θάρρος και θράσος για νέες αφηγήσεις και αναζητήσεις. Οι απελευθερωτικές προσεγγίσεις έχουν ποτίσει το ”DNA” των λατινοαμερικάνων και αυτό βλέπουμε να ξαναπαίρνει ”σάρκα και οστά”.
Τα τελευταία χρόνια φαίνεται πως οι εργαζόμενοι και οι σύντροφοι στην ήπειρο του Τσε Γκεβάρα και του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκέζ βρίσκουν ξανά το νήμα του αντικαπιταλιστικού και αντιιμπεριαλιστικού αγώνα. Ένα νήμα που μπορεί να εκτιμηθεί υπολογίζοντας τα πολιτικά αδιέξοδα που αντιμετώπιζαν δεκαετίες, το οικονομικό άρμεγμα που υποβάλλονταν από ξένα και ντόπια αρπακτικά αλλά και από την ανησυχία που υφίστανται τα καθεστώτα από πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις.
Θα καταπιαστούμε από τρεις χαρακτηριστικές περιπτώσεις που περιγράφουν το κλίμα της περιόδου, χωρίς να υποβαθμίζουμε εξελίξεις που συμβαίνουν στις υπόλοιπες χώρες, στο βωμό της οικονομίας των λέξεων. Κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή και αξιώνει εξειδικευμένη συζήτηση και μελέτη.
Αν μπορούσαμε να συμπυκνώσουμε σε μία φράση που θα μας έβαζε σε υποψίες για την κατάσταση που επικρατεί στην πολυπληθέστερη και μεγαλύτερη χώρα της Λατινικής Αμερικής, τη Βραζιλία, τότε θα ήταν εκείνη που ξεστόμιζε ο νυν πρόεδρος, ο Μπολσονάρου, λίγο πριν κερδίσει τις εκλογές το 2019: «Όταν αλλάξει ο νόμος οι εγκληματίες θα πεθαίνουν στο δρόμο σαν τις κατσαρίδες». Με κεντρική καμπάνια το πρόβλημα της εγκληματικότητας στις φαβέλες, που λύνεται μόνο με την ορμή των όπλων και τις διακρίσεις απέναντι στους ιθαγενείς, ο ακροδεξιός Μπολσονάρου κατάφερε να αναρριχηθεί στην εξουσία. Έχοντας ως συνοδοιπόρους το ντόπιο οικονομικό λόμπι και τις ευλογίες των Αμερικανών, κατάφερε να κερδίσει τις εκλογές και να αρχίσει την εφαρμογή ενός πολύ σκληρού νεοφιλελεύθερου προγράμματος με θύματα τη συντριπτική πλειοψηφία του λαού της Βραζιλίας που ήταν ήδη ρημαγμένη από τα προηγούμενα χρόνια της κρίσης. Μαζικές ιδιωτικοποιήσεις και περικοπές κοινωνικών παροχών, μισθών και συντάξεων ήταν προτεραιότητες για την πολιτική όταν ταυτόχρονα τα γρανάζια των βιομηχανιών που λυμαίνονται τον Αμαζόνιο ”πήραν φωτιά”, εντείνοντας την περιβαλλοντολογική καταστροφή και οδηγώντας δεκάδες ντόπιους ακτιβιστές σε. περίεργους, ύποπτους θανάτους.
Τα πράγματα όμως για τον ακροδεξιό πρόεδρο δεν ήταν στρωμένα με ροδοπέταλα στο δρόμο προς τον αντεργατικό και αντικομμουνιστικό οδοστρωτήρα που ονειρευόταν να γίνει. Το εργατικό κίνημα αποτέλεσε από την πρώτη στιγμή της εκλογής του, πραγματικό αγκάθι για τα σχέδιά του. Όλα αυτά τα χρόνια πραγματοποιήθηκαν μαζικές αντικυβερνητικές διαδηλώσεις που άλλοτε είχαν δικαιωματική αιχμή (γυναικεία δικαιώματα, αντίδραση ενάντια στις χιλιάδες δολοφονίες αμάχων πολιτών στις φαβέλες κλπ) και άλλοτε έβαζαν τα εργατικά, άμεσα οικονομικά συμφέροντα μπροστά. Το ισχυρό, αντιπολιτευτικό κίνημα δημιούργησε ένα εκρηκτικό πολιτικό κλίμα στη χώρα που οδήγησε το αστικό μπλοκ σε πολυδιάσπαση, με αποτέλεσμα ακόμα και δικά του κομμάτια να αμφισβητούν την κεντρική κυβερνητική γραμμή που έβλεπαν πως τα σχέδια τους όχι μόνο δεν φέρνουν τα αποτελέσματα που θέλουν στις τσέπες τους αλλά προσφέρουν συνθήκες έντονης συστημικής αμφισβήτησης από τα κάτω.
Στις 3 Οκτωβρίου έχουν προγραμματιστεί οι επόμενες εκλογές, έχοντας ως βασικό αντίπαλό του, τον Λούλα, έναν ρεφορμιστή που είχε αποτελέσει πρόεδρος της Βραζιλίας και προτείνει μία διαφορετική, προοδευτική διαχείριση κόντρα στις αντιδραστικές πολιτικές. Βρισκόμενος στη φυλακή τα προηγούμενα χρόνια, με την καταδίκη του να ήταν οργανωμένη από τον κρατικό μηχανισμό και τα ακροδεξιά εναλλακτικά σχέδια για την εξουσία που υπήρχαν τότε στη Βραζιλία, φαντάζεται για τις καταπιεσμένες φτωχές μάζες ως ο ιδανικός που θα βάλει τέλος στις αντιδραστικές πολιτικές και θα χαράξει μία διαφορετική γραμμή για το μέλλον της Βραζιλίας.
Απομακρυνόμενοι λίγες χιλιάδες χιλιόμετρα και φτάνοντας στη Χιλή, βρίσκουμε μία πολιτική συνθήκη που τάζει κι εκείνη με ιδιαίτερο τρόπο ”έναν διαφορετικό κόσμο”. Η χώρα που απλώνεται σε μεγάλο δυτικό κομμάτι της Λατινικής Αμερικής, έχει μεγάλη ιστορία πολιτικών αγώνων ενάντια στις ιμπεριαλιστικές ορέξεις και των ντόπιων συνεργατών τους. Οι πληγές που δημιουργήθηκαν από τη δικτατορία του Πινοσέτ, που προέκυψε από πραξικόπημα ενάντια στη ρεφορμιστική διακυβέρνηση του Αλιέντε και μέτρησε 17 χρόνια στην εξουσία, συνεχίζουν να εμφανίζονται στη βάση της κοινωνίας. Η αιματοβαμμένη δικτατορία έδωσε την ευκαιρία στους Αμερικανούς να πειραματιστούν με νεοφιλελεύθερες πολιτικές που θεωρούνταν τότε πρωτοποριακές.
Όπως σε ολόκληρο τον κόσμο, σήμερα, έτσι και εκεί η παγκόσμια οικονομική κρίση πίεσε την αστική τάξη, με τα δημοκρατικά προσχήματα να αποτελούν εμπόδιο για τις πολιτικές της. Το 2019, υπό την διακυβέρνηση του ακροδεξιού προέδρου Πινιέρα, ξέσπασε μία μεγάλη και ιστορική εξέγερση. Έχοντας δείξει δείγματα γραφής με τις αντεργατικές πολιτικές του και με τις αποκαλύψεις πως έπαιρνε μίζες από εταιρείες ορυχείων που ρήμαζαν τόπους, καταστρέφοντας χωριά και εκμεταλλεύονται υπό άθλιες συνθήκες τους εργαζομένους, ο λαός ένιωσε πως είχε φτάσει στα όριά του. Αφορμή αποτέλεσε μία αύξηση τιμών στα εισιτήρια των μέσων μαζικής μεταφοράς και με προμετωπίδα φοιτητές που ασχολήθηκαν με την εξέλιξη, βρέθηκε η ευκαιρία των πιο μαζικών κινητοποιήσεων τα τελευταία χρόνια, φτάνοντας στο επίπεδο της γενικευμένης εξέγερσης και αμφισβήτησης των νεοφιλελεύθερων πολιτικών.
Χιλιάδες διαδηλωτές έπεσαν θύματα σκληρών βασανιστηρίων στα μπουντρούμια των μπάτσων, εκατοντάδες γυναίκες ανέφεραν βιασμούς κατά τη διάρκεια συλλήψεων από τα σώματα ασφαλείας που δεν έχαναν ποτέ την ευκαιρία να εκδηλώσουν τη νοσταλγία τους για τον Πινοσέτ, 3.000 περίπου καταγεγραμμένοι διαδηλωτές έχασαν τα μάτια τους από ευθείες βολές εκτόξευσης δακρυγόνων ενώ αναφέρθηκαν απαγωγές και δολοφονίες ακτιβιστών, δημοσιογράφων που ποτέ δεν εξιχνιάστηκαν. Θα μπορούσαν τα γεγονότα να ήταν θλιβερά ή να γεννούσαν τη ματαίωση, αλλά ο λαός της Χιλής εξοργίστηκε και το 2019 ανέθεσει τη διακυβέρνηση στον 35χρονο τότε Γκάμπριελ Μπόριτς που είχες τις πολιτικές ρίζες από μεγάλες φοιτητικές κινητοποιήσεις το 2011, επικεφαλής πλέον ενός μεγάλου αριστερού συνασπισμού, ικανός να μεταφέρει το φόβο στο αντίπαλο στρατόπεδο. Ιστορικό γεγονός για τη Χιλή που για πρώτη φορά μετά την εποχή του Αλιέντε εξέλεξε αριστερό πρόεδρο με το γενικό πολιτικό πρόγραμμα να πηγαίνει κόντρα στο κυρίαρχο του Κεφαλαίου. Οι μεγάλες κινητοποιήσεις που έκαμψαν την τρομοκρατία του καθεστώτος, διατυπώθηκαν σε ένα ρεφορμιστικό πρόγραμμα που θεωρητικά είχε σκοπό να αναβαθμίσει τα κοινωνικά δικαιώματα και να επαναφέρει σε αξιοπρεπή επίπεδα μισθούς, συντάξεις και σίγουρα να μειώσει την τιμή των εισιτηρίων στο μετρό.
Η Κολομβία δε θεωρείται τυχαία η χώρα της κόκας. Το κεφάλαιο έχοντας ως αναπόσπαστο, δομικό συστατικό του τη μαύρη οικονομία, έχει δημιουργήσει ένα άτυπο καθεστώς στη χώρα που «κουμάντο» κάνουν οι ναρκέμποροι. Καθεστώς που αποτελεί πηγή έμπνευσης ακόμα και για κινηματογραφικές παραγωγές ταινιών και σειρών, με τις εικόνες που παρουσιάζουν να μην απέχουν από την πραγματικότητα. Εικόνες με ακτιβιστές και αγωνιστές κρεμασμένους από τις γέφυρες και δημοσιογράφους που συνεχίζονται να αγνοούνται, με το πιο πιθανό σενάριο να αφορά τα υπολείμματα τους διασκορπισμένα, κάπου στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου. Απαντώντας σε ερώτηση δημοσιογράφου, ο πρώτος αριστερός νυν πρόεδρος της χώρας, για το πως κατάφερε να εκλεχθεί, δήλωσε πως το έκανε καθώς δεν πρόλαβαν οι μαφίες να τον εκτελέσουν. Το ίδιο δυστυχώς δε μπορούν να πουν οι Χόρχε Ελίεσερ Γκαϊτάν, Χάιμε Πάρντο Λεάλ και άλλοι αριστεροί υποψήφιοι που στο παρελθόν τόλμησαν να αντιπαρατεθούν στους καπιταλιστές και βρέθηκαν νεκροί.
Όμως η εκλογή του δε συνέβη αποκλειστικά επειδή κάποιοι που ήθελαν ενδεχομένως να τον δολοφονήσουν, δεν τα κατάφεραν. Η άνευ προηγουμένου μαζική απεργία του 2021 ενορχήστρωσε την κατάσταση σε μία χώρα που το εξωτερικό χρέος της χώρας αγγίζει το 50% του ΑΕΠ, το πληθωρισμό να τσακίζει ζωές και την ανεργία να κερδίζει όλες τις υπόλοιπες των άλλων χωρών της Λατινικής Αμερικής. Το ρεφορμιστικό πρόγραμμα είχε ως αιχμή το τέλος άντλησης πετρελαίων και την μετάβαση σε μία πράσινη οικονομία, φιλική στο περιβάλλον και εχθρική στους καπιταλιστές. Στην κυβέρνηση που αποτελείται από τη σύμπραξη αριστερών κομμάτων, εντάχθηκαν και πρώην μαχητές αντάρτες, με το συμβολισμό τους να είναι πολύ ισχυρός.
Τα συμπεράσματα είναι σαφή. Φυσάει κόντρα στη Λατινική Αμερική και δε χρειάζεται καν να αναφερθούν τα παραδοσιακά παραδείγματα της Κούβας, της Βενεζουέλας και της Νικαράγουας και τους αφρούς που βγάζει η Αμερική για αυτά, ενώ ακόμα και σε άλλες χώρες (Μεξικό, Αργεντινή κλπ) ανατρέπονται οι παραδοσιακές δεξιές κυβερνήσεις από κεντροαριστερούς σχηματισμούς.. Μετά από περίπου 5 δεκαετίες που έκαναν την πρωταγωνιστική τους εμφάνισή κινήματα που ανέτρεψαν τα ντόπια αφεντικά και γέννησαν εκατομμύρια αγωνιστές σε ολόκληρο τον κόσμο, η ρήξη με τον καπιταλισμό μπορεί να φανεί στον ορίζοντα. Και μπορεί να το κάνει επειδή η κρίση του γεννάει ανασφάλεια, σύγχυση στους απολογητές και ευκαιρίες απελευθέρωσης για τους εκμεταλλευόμενους. Και αν δε φαίνεται τώρα, χωρίς να έχουμε καμία αυταπάτη, συμβαίνει επειδή πρόκειται για εξελίξεις με όρια.
Όλες οι νέες κυβερνήσεις και οι προοπτικές που ανοίγονται είναι ρεφορμιστικές εναλλακτικές οργάνωσης της καθημερινότητας. Το σύστημα πιέζεται και αγριεύει, με τις επαναστατικές προσεγγίσεις να παραμένουν σε στρατηγικό αδιέξοδο, αδυνατώντας να ξεπεράσουν τον πήχη των μεταρρυθμιστών. Ήδη ο Λούλα στη Βραζιλία υπόσχεται ένα πιο ήπιο αριστερό πρόγραμμα συγκριτικά με τις προηγούμενες πολιτικές που εφάρμοσε και οι πρόεδροι της Χιλής και της Κολομβίας, έχουν κάνει θορυβώδεις δεξιές στροφές. Δεν ήθελαν και δε θέλουν να δημιουργήσουν επαναστατικά καθήκοντα στην εργατική τάξη της ηπείρου, με την οριστική λύση να ανατίθεται αντικειμενικά στις επαναστατικές οργανώσεις, που όμως δείχνουν ανίκανες να σχεδιάσουν ένα τέτοιο δρόμο.
Η επεξεργασία των γεγονότων οφείλουμε να παρομοιαστεί με την ισορροπία πάνω σε μία κλωστή. Η υποτίμησή αυτών θα μας οδηγήσει αναπόφευκτα σε μία άγνοια και σε έναν μανιχαϊσμό όταν προσφέρουν πολύτιμες γνώσεις και συμπεράσματα για την ταλαιπωρημένη Λατινική Αμερική, ικανά να εμπνεύσουν και το δικό μας αγώνα. Από την άλλη μεριά όμως βρίσκεται η βολικότητα του ”μέχρι εδώ φτάνουμε” και του ”αφού δε μπορούμε να καταφέρουμε τα πάντα, ας αρκεστούμε στα ψίχουλα”. Τα ψίχουλα όμως δεν είναι αρκετά και δε θα αντέξουν για πολύ καιρό. Να κρατήσουμε σφιχτά στα χέρια πως ο κόσμος διαπραγματεύεται έντονα μία άλλη προοπτική. Δεν έχει πουλήσει την ψυχή του στο διάβολο ενώ η εξαθλίωση, η καταστολή, η ταφόπλακα που μπαίνει στις ζωές τους δεν υπόσχονται απαραίτητα προοδευτικά και ριζοσπαστικά χαρακτηριστικά στον τρόπο της πάλης τους. Να σφίξουμε το συμπέρασμα πως δεν ”απολαμβάνουν” μόνο οι υπηρέτες της επανάστασης αδιέξοδα αλλά ολόκληρο το σύστημα που ιδρώνει, φοβάται ακόμα και τις μεταρρυθμιστικές πολιτικές γνωρίζοντας πως η επόμενη φάση μπορεί προσφέρει την ευκαιρία για ένα ακόμα πιο δυνατό ”hasta la victoria siempre”.
Επί του πιεστηρίου: 5 Σεπτεμβρίου 2022. Στη Χιλή η απόρριψη του νέου Συντάγματος που θα ερχόταν να αντικαταστήσει το χουντικό του 1980 από το 62% του λαού στο δημοψήφισμα, αναδεικνύει μια πολύ σκληρή πραγματικότητα. Η διάθεση των πληβείων τάξεων να διεκδικήσουν περισσότερα δημοκρατικά και κοινωνικά δικαιώματα (νομιμοποίηση αμβλώσεων, δικαιώματα αυτόχθονων κλπ) προσκρούει στο συντηρητικό, δεξιό αστικό μπλοκ και στις κοινωνικές συμμαχίες του. Όποιος/α νομίζει πως ο μεταρρυθμιστικός δρόμος είναι πιο εύκολος και πιο βιώσιμος από τις «φαντασιώσεις της επανάστασης», γρήγορα θα βρεθεί προ εκπλήξεων.
