Φεβρουάριος 1917: μία ευκαιρία που δε χάθηκε
του Γιάννη Μιχάλαρου
Ο Νικόλαος ΙΙ είχε την ατυχία να είναι ο τελευταίος αυτοκράτορας της αχανούς τσαρικής αυτοκρατορίας, μέχρι την αποκαθήλωσή του κατά τα γεγονότα του Φεβρουάριου του 1917. Σε διάφορες καταγραφές αναφέρεται ως κυνικός και αδιάφορος ως προς τα εγκλήματα που διέπραττε εις βάρος του ρωσικού λαού. Ήταν εκείνος που εκθείαζε αξιωματικούς του πολεμικού ναυτικού όταν προχωρούσαν με δική τους πρωτοβουλία σε εκτελέσεις ναυτών που υποστήριζαν την αποτυχημένη, αλλά ολότελα διδακτική, αστική επανάσταση του 1905 και ενθάρρυνε παρόμοιες παρακρατικές δολοφονικές ενέργειες, που τρομοκρατούσαν τους υποκείμενους στην εξουσία του. Ήταν εκείνος που στην απαρχή της Επανάστασης, που έμελλε να τον γκρεμίσει, έπινε τσάι και πήγαινε βαρκάδες ξέγνοιαστος στη λίμνη της εντυπωσιακής έπαυλης του. Η ψυχρότητά του πήγαζε από την αυτοπεποίθηση μίας αυτοκρατορίας με παράδοση αιώνων, που σαν ένα άτρωτο και λυσσασμένο, σκορπούσε την εξαθλίωση και τον τρόμο στους πληβείους.
Οι περιγραφές των συναισθημάτων χιλιάδων εργατών και χωρικών στρατιωτών, όπως αυτές αποτυπώνονται σε ιστορικές πηγές, την πρώτη μέρα μετά την παραίτηση του τσάρου και την ίδρυση της Προσωρινής Κυβέρνησης (3/3/1917), μαρτυρούν τη λαχτάρα που είχε συσσωρευτεί στις καρδιές τους. Τα δάκρυα χαράς αντικατέστησαν αυτά της λύπης και η αμηχανία από τη λύτρωση που ήρθε τόσο απροσδόκητα, επιβεβαιώνει τη σκληρότητα του τσαρικού καθεστώτος.
Κάποιοι συνέχιζαν να πυροβολούν στα τυφλά ταράτσες κτιρίων, πιστεύοντας πως παραμένουν σε αυτές οχυρωμένες Μαύρες Εκατονταρχίες (αφοσιωμένοι υποστηρικτές του τσάρου) ενώ οι πανηγυρισμοί σε δρόμους και πλατείες είχαν ήδη ξεκινήσει.
Η νίκη της αστικής επανάστασης ήρθε πάρα πολύ γρήγορα, χάρη στη συμμετοχή αγανακτισμένων χωρικών στρατιωτών και οπλισμένων εργατών, μέσω της κατάληψης κέντρων εξουσίας. Η επιμονή του τσάρου να συμμετέχει στον πόλεμο έσκαψε το λάκκο του.
Ο πόλεμος δημιούργησε μεγάλη κρίση στη χώρα, η οποία αυξάνοντας τόσο τις υλικές όσο και τις ηθικές δυνάμεις του λαού γέννησε το δίλημμα της καταστροφής ή της λύτρωσης.
Ο λαός έδωσε την απάντηση!
Ο αυθορμητισμός των μαζών που έπεφταν θύματα της φτώχειας, του λιμού και του πολέμου, φτάνοντας στο απόγειο της λάμψης του ήταν μόνο η αρχή! Η Φεβρουαριανή Επανάσταση δεν πέτυχε κάτι αμελητέο. Κατάφερε να ανατρέψει μία εξουσία που σελέμιαζε στις ζωές εκατομμυρίων εξαθλιωμένων, εξασκώντας την τέχνη της καταπίεσης από αιώνες πριν, στηριζόμενη σε έναν ισχυρό γραφειοκρατικό μηχανισμό που η πιθανή ανατροπή του φάνταζε όνειρο απατηλό. Το δίκαιο αίτημα ξηλώματος της δυναστείας των Ρομανώφ, πήρε σάρκα και οστά από το αυθόρμητο πλήθος, βρίσκοντας τις οργανωμένες σοσιαλιστικές οργανώσεις έκπληκτες και με το στόμα ανοιχτό, μουδιασμένες από το απρόοπτο του εγχειρήματος.
Αξίζει να σημειωθεί πως εκείνη η ιστορική στιγμή βρήκε τους Μπολσεβίκους που κατάφεραν να πρωταγωνιστήσουν λίγους μήνες αργότερα, σχεδόν διαλυμένους και ανίκανους, χωρίς να κάνουν σημαντική πρόοδο τις επόμενες εβδομάδες. Το βάρος της καθοδήγησης του κόμματος έπεσε σε τρία μέλη της κεντρικής επιτροπής, δύο εκ των οποίων μάλιστα, ήταν νέοι σε ηλικία και άπειροι. Τα υπόλοιπα μέλη βρίσκονταν διασκορπισμένα και εξόριστα στη Σιβηρία και στην Ελβετία. Ακόμα και με τον σχηματισμό της πρώτης νόμιμης κεντρικής επιτροπής στα μέσα Μαρτίου και με την αλλαγή της καθοδήγησης του κόμματος από πιο έμπειρα στελέχη, οι Μπολσεβίκοι που συγκέντρωναν στις τάξεις τους πολλές αλληλοσυγκρουόμενες απόψεις, δεν κατάφεραν να βρουν μια ανεξάρτητη πολιτική γραμμή που να υπερβαίνει τη στήριξη της Προσωρινής Αστικής Κυβέρνησης. Αξιοσημείωτα ήταν τα υπονοούμενα του επιφανούς στελέχους Κάμενεφ, υπέρ της συνέχισης του πολέμου μέσα από άρθρο του στην Πράβντα αν και σύντομα αναγκάστηκε να υποκύψει στην πλειοψηφία της κεντρικής επιτροπής που διαφώνησε με αυτή την άποψη. Ταυτόχρονα ο Στάλιν σχημάτιζε μία πασιφιστική θέση που βρισκόταν πιο κοντά σε εκείνη των Μενσεβίκων, αναγνωρίζοντας και μαρτυρώντας αυτό το λάθος λίγα χρόνια αργότερα. Το μέχρι τότε πάγιο αίτημα ανατροπής του ξεπερασμένου καθεστώτος και η ανάλυση της αναγκαίας εγκαθίδρυσης αστικού επαναστατικού καθεστώτος μέχρις ότου εξαντληθούν οι δυνατότητες του αστικού καπιταλισμού και δοθεί η ευκαιρία για σοσιαλιστική επανάσταση, δεν έλεγε να ξεκολλήσει από τη θεωρία των αγωνιστών και αυτό οδηγούσε σε σύγχυση και αμηχανία σχεδόν ολόκληρη την ηγεσία.
Η βάση όμως από τα κάτω έβραζε και το εξέφραζε!
Το εναρκτήριο λάκτισμα για τη σοσιαλιστική επανάσταση που ανακοινώθηκε επίσημα από τα χείλη του Λένιν, ο οποίος έφτασε με τρένο στις 03/04 στην Πετρούπολη από την Ελβετία, έπρεπε όχι μόνο να αναμείνει δύο μήνες μετά τα γεγονότα, αλλά και να ηγεμονέψει στο εσωτερικό των επαναστατών μέσα από διαδικασίες που χαρακτηρίστηκαν από ισχυρές αντιπαραθέσεις, διαφωνίες και στοχοποίηση του ίδιου του Λένιν ως ‘’τρελό’’ και ‘’αναρχικό’’. Βρήκε απέναντί του οργισμένα πλήθη στο Ανάκτορο της Ταυρίδας, διαβάζοντας για πρώτη φορά τις ‘’Θέσεις του Απρίλη’’ ενώ ταυτόχρονα άρθρα στην Πράβντα και η απόφαση της κεντρικής επιτροπής καταδίκαζαν τη νέα αναβαθμισμένη πολιτική. Σύμφωνα με αυτή και κάνοντας αναφορά στη δυαδική εξουσία που είχε σχηματιστεί μέσω των Εργατικών Συμβουλίων ( τα οποία δεν ήταν καινοφανές εγχείρημα καθώς είχαν πρωτό-εμφανιστεί στην επανάσταση του 1905) και στην προσωρινή κυβέρνηση, η αστική επανάσταση είχε απολέσει το σκοπό της και ανοιγόταν η προοπτική για τη σοσιαλιστική επανάσταση.
Τίποτα δεν θα μπορούσε να συμβεί αν δεν υπήρχαν σοβαρά κομμάτια οργανωμένων μελών και στελεχών του κόμματος που να υποστήριζαν αυτή την πρόταση. Και όχι μόνο! Ακόμα και εκτός Μπολσεβίκων υπήρξαν αναγνωρισμένα στελέχη του εργατικού κινήματος που αγκάλιασαν αυτή την εξέλιξη. Έτσι, λοιπόν, ο Λένιν κατάφερε να κερδίσει την εμπιστοσύνη των υπολοίπων μελών της Κεντρικής Επιτροπής και να μετατραπούν οι Θέσεις από μία εξαγγελία ‘’παρανοϊκού’’ σε κεντρική γραμμή του Κόμματος.
Είναι σύνηθες, όταν η ιστορία κάνει απότομες στροφές, αυτές να μη γίνονται αμέσως αντιληπτές ακόμα και από τα πιο πρωτοπόρα κομμάτια του εργατικού κινήματος. Θύματα αυτής της ιστορικής συνθήκης έπεσαν οι Μπολσεβίκοι. Ο ίδιος ο Λένιν που εξυμνείται δίκαια ως ο μεγάλης ηγέτης αυτής της επαναστατικής διαδικασίας, ήταν εκείνος που λίγο καιρό πριν τον Φεβρουάριο του 1917, δεν έβλεπε επαναστατική προοπτική στη Ρωσία και ταυτόχρονα το σύνολο του κόμματος των Μπολσεβίκων που αποτελούσε τη μειοψηφία ανάμεσα στις ρωσικές οργανώσεις, δε φαινόταν σίγουρο για τη συνέχεια που χρειαζόταν να ξεδιπλώσει. Ο Λένιν σημείωνε τον Απρίλη του 1917 πως ‘’το ριζικό πρόβλημα κάθε επανάστασης είναι το πρόβλημα εξουσίας μέσα στο Κράτος’’ εξαγγέλλοντας έμμεσα το στόχο και στη συνέχεια αναγνωρίζοντας τη δυνατότητα επίτευξής του, μέσω της αντίφασης της δυαδικής εξουσίας ως την πιο αξιοσημείωτη πρωτοτυπία της Επανάστασης. Στους Μπολσεβίκους δεν αρκούσε τίποτα λιγότερο από τα πάντα! Αυτά τα αναπόφευκτα χαρακτηριστικά που διέπουν συνεργασίες ανθρώπων που αποφασίζουν να πάνε ‘’κόντρα στο ρέμα’’ δε στέκονται απαραίτητα εμπόδια για το αναγκαίο άλμα προς τα εμπρός, αρκεί να γίνουν οι σωστές επιλογές υπηρετώντας μία συγκεκριμένη πολιτική αντίληψη.
Η Φεβρουαριανή Επανάσταση από μόνη της κατάφερε να κερδίσει την αιωνιότητα και αν δεν προχωρούσε στη Σοσιαλιστική, θα συνέχιζε να εκπέμπει φως στις σκοτεινές πτυχές των ταξικών κοινωνιών. Κανένας ιστορικός δε θα την υποτιμούσε και δε θα κατηγορούσε τις πληβείες τάξεις εκείνης της εποχής για ανεπάρκεια. Ο στόχος ανατροπής του τσαρικού, γραφειοκρατικού απολυταρχισμού που κατάφερε να σύρει εκατομμύρια ζωές στο χείλος του γκρεμού του Α’ Παγκόσμιου Ιμπεριαλιστικού πολέμου και ήταν επιθυμία αιώνων, είχε επιτευχθεί!
Η γραφειοκρατική αντίληψη δε χαρακτήριζε τους Μπολσεβίκους. Προθυμοποιήθηκαν να αναιρέσουν αποφάσεις συνεδρίων που τους ‘’δέσμευαν’’ σε μία αποκλειστική κατεύθυνση εγκαθίδρυσης επαναστατικού, αστικού καθεστώτος, που σύμφωνα με την τότε ανάλυσή τους ήταν η μόνη ικανή να συμβεί. Ακόμα και προσωπικότητες που αμφιταλαντεύονταν ανάμεσα στα ξεπερασμένα συνθήματα και στα νέα, που ανακοίνωναν την έναρξη για τη σοσιαλιστική συνέχεια, κατάφεραν να αλλάξουν ρότα συγχρονισμένοι με τις ανάγκες της νέας πολιτικής περιόδου. Οι Μπολσεβίκοι απομακρυσμένοι από τον δογματισμό, κατάφεραν να προσαρμόσουν τη θεωρία στην πραγματικότητα, διδασκόμενοι από τη δεύτερη. Δεν παρακολουθούσαν αμέτοχοι τη σειρά των γεγονότων να περνάει μπροστά τα από μάτια τους αλλά έψαχναν τρόπο να παρέμβουν σε αυτή. Η αυθόρμητη επανίδρυση δεκάδων Σοβιέτ Εργατών και Στρατιωτών ενέπνευσαν τους επαναστάτες και απέδειξαν τη δυναμική των μαζών για τη διεκδίκηση της πλήρους χειραφέτησής τους. Αν και τους πρώτους μήνες εκείνα ανέθεταν την απόφαση της διακοπής του πολέμου στην Προσωρινή Κυβέρνηση, δεν έπαυαν να αποκτούν όλο και περισσότερη επιρροή στα γεγονότα, γεννώντας φιλοδοξίες. Δεν αρκέστηκαν στα λίγα, αντιμετώπισαν τον αυθορμητισμό όπως πραγματικά ήταν, ικανός να εκπλήξει και να δημιουργήσει ευκαιρία, τονίζοντας πως ο ρόλος των κομμουνιστών ήταν να την αξιοποιήσει.
Η ευελεξία του κόμματος ήταν εκπληκτική! Ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν λειτούργησε ως άλλοθι για μικρο-ηγεμονισμούς που σε μία αντίθετη περίπτωση θα χάνονταν στη λήθη της ιστορικής πλημμυρίδας αλλά προσέφερε αμεσότητα, ενεργητικότητα και ζωντάνια στο εσωτερικό του κόμματος επιτρέποντας έκτακτες αλλά συνομολογημένες και νομιμοποιημένες επιλογές. Οι όποιες παρεκκλίσεις υπό την πίεση των γεγονότων έγιναν μέρος ενός πακέτου που ολοκλήρωσαν την προσωπικότητα του κόμματος για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις. Ο Λένιν ξεχώρισε αλλά δεν ήταν μόνος του. Η συνεργασία με συντρόφους χρόνια σκληραγωγημένους, έμπειρους αλλά και άπειρους γεμάτους ενθουσιασμό, συνδυαζόταν με μία κομματική βάση συνεχώς σε επαγρύπνηση, έτοιμη να ασκήσει κριτική αλλά και να πάρει πρωτοβουλίες μπροστά στο ιστορικό καθήκον της επανάστασης.
Η πρωτοβουλία μετατροπής της δημοκρατικής επανάστασης σε σοσιαλιστική δεν ήρθε ως μάνα εξ’ ουρανού. Τα διδάγματα της επανάστασης του 1905 είχαν οδηγήσει τον τότε επικεφαλής του Σοβιέτ της Πετρούπολης Τρότσκι, στη διατύπωση μιας νέας θεωρίας που αναδείκνυε την ανάγκη άμεσης μετάβασης στη σοσιαλιστική επανάσταση. Χρειάστηκαν 12 χρόνια αναμονής και πολιτικής περιθωριοποίησης, για να αφομοιώσει ο Λένιν αυτή την αντίληψη και να την καταθέσει σαν οργανωμένο, επίκαιρο σχέδιο στα γεγονότα που ακολούθησαν τον Φεβρουάριο του 1917. Ο Τρότσκι έκανε την εμφάνισή του τον Μάιο του ίδιου χρόνου για να σμίξει τα χνώτα με το κόμμα που τους επόμενους μήνες κατάφερε να καθοδηγήσει τη σοσιαλιστική επανάσταση. Η έντονη και δημόσια αντιπαράθεση των προηγούμενων χρόνων ανάμεσα σε αυτόν και τον Λένιν, ήταν ήδη γνωστή αλλά δεν ήταν αρκετή για να τους κρατήσει σε απόσταση την κρίσιμη στιγμή. Το κόμμα υποδέχθηκε αυτές τις εξελίξεις παραμερίζοντας ασήμαντες αντιπαλότητες προς όφελος της επερχόμενης επανάστασης.
Αν συνεχίζουμε να αναρωτιόμαστε για τον τετραγωνισμό του κύκλου, η ιστορία της Φεβρουαριανής Επανάστασης ως ευκαιρία για την Κομμουνιστική Εξέγερση του Οκτωβρίου, στη Ρωσία του 1917, μας εξηγεί.
