Δημοκρατική Δεξιά, Φασισμός και Ακροδεξιά στην Ευρώπη
Του Αλέξανδρου Γανδή
Η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ευρώπη έχει δημιουργήσει τεράστιες συζητήσεις στο εργατικό κίνημα και στην αριστερά. Πολλές φορές η ανάγκη να υπάρξει μια άμεση και ξεκάθαρη απάντηση δημιουργεί απλουστεύσεις που δεν απαντάνε στο πρόβλημα ούτε βοηθάνε στον καθορισμό πολιτικών προτεραιοτήτων και στοχεύσεων.
Αυτή την περίοδο νέα δυναμικά ακροδεξιά κόμματα σχηματίζουν κυβερνητικές πλειοψηφίες που υπερβαίνουν παραδοσιακούς πολιτικούς οργανισμούς. Αυτή η πορεία είναι καταιγιστική τα τελευταία 10 – 15 χρόνια και χρειάζεται να δούμε προσεκτικά τι συμβαίνει στο αστικό «εργαστήριο» πολιτικής εξουσίας.
Κράτος και αστικό μπλοκ: φασίστες – χουντικοί – βασιλικοί – εθνικιστές – φανατικοί χριστιανοί και φιλελεύθερη δεξιά
Το αστικό κράτος λειτουργεί συγκροτητικά για τις αστικές δυνάμεις. Αν η αριστερά διασπάται μέσα από τα αποτυχημένα της πειράματα κατάληψης της πολιτικής εξουσίας, στο αστικό στρατόπεδο ο τρόπος που κρίνονται οι πολιτικοί σχηματισμοί είναι μέσα από την αποτελεσματικότητα λειτουργίας του αστικού κράτους και την απρόσκοπτη κερδοφορία του κεφαλαίου. Η ενοποίησή τους γύρω από την καπιταλιστική τάξη πραγμάτων δεν σημαίνει πως συμφωνούν και στο πολιτικό τους μοντέλο.
Η αστική τάξη ποτέ δεν ξεχνά τους πιστούς υπηρέτες της. Ακόμα και όταν παρέλθει η χρησιμότητα ενός συστήματος διακυβέρνησης, πάντα φυλά μια θέση τιμητική και προστατευμένη στο πολιτικό προσωπικό της. Η πτώση του φασισμού στη μεταπολεμική Γερμανία και η κατάρρευση της Χούντας στην Ελλάδα το 1974 δεν σήμαινε το ξήλωμα του φασιστικού ή χουντικού κράτους. Ο αστισμός δεν θέλει να «τιμωρεί» με κανέναν τρόπο όσους δούλεψαν γι’ αυτόν, ακόμα και όταν καθίστανται ξεπερασμένοι. Έτσι, λοιπόν, μπορεί να συντηρείται ένα μαζικό, σχετικά, πολιτικό δυναμικό ακόμα κι όταν δεν έχει απολύτως καμία δυναμική. Οι νοσταλγοί του Παπαδόπουλου υπήρχαν στο κοινοβούλιο δέκα και δεκαπέντε χρόνια μετά την πτώση της Χούντας. Η κηδεία του Γλύξμπουργκ πέρυσι συγκέντρωσε δεκάδες πολιτικούς και χιλιάδες κόσμου, αλλά αυτό δε σημαίνει πως υπάρχει φιλοβασιλικό κίνημα και υπαρκτή διάθεση επιστροφής του θρόνου στην Ελλάδα.
Οι διάφοροι τοπικοί – εθνικοί «πολιτιστικοί» σύλλογοι αποτελούν θερμοκήπια που αναπαράγουν εθνικιστικά ιδεώδη και προκαταλήψεις. Η εκκλησία και οι παραχριστιανικές ομάδες διατηρούν θρησκευτικές και εθνικές συγκροτήσεις γύρω από την κυρίαρχη εθνική αστική τάξη. Όλες αυτές οι ομαδοποιήσεις όσο μαζικές κι αν είναι, όσα χρήματα και στήριξη κι αν διαθέτουν δεν αποτελούν εξ ορισμού δυναμικά πολιτικά κέντρα εξουσίας. Αντίστοιχα, μπορεί να υπάρχουν μικρές συμμορίες δολοφόνων ναζί χωρίς να συγκροτούν φασιστικό κίνδυνο. Το κρίσιμο ερώτημα βρίσκεται στην ικανότητα του αστικού κράτους να διατηρεί την κοινωνική συνοχή και την κερδοφορία. Επί δεκαετίες στην Ευρώπη η δημοκρατική εξέλιξη του καπιταλισμού είχε πετύχει ένα Κοινωνικό Συμβόλαιο με τις πληβείες τάξεις που καθιστούσαν την αστική τάξη στις κορυφαίες θέσεις στον παγκόσμιο χάρτη. Η κρίση του 2008 έφερε το τέλος αυτής της κοινωνικής «συμφωνίας».
Η ακροδεξιά αποτελεί την επιστροφή της αστικής τάξης στις πυρηνικές της αρχές. Εξύψωση του εθνικισμού και του ταξικού μίσους στις πληβείες τάξεις. Η αστική τάξη με το κράτος θέλουν να επαναφέρουν την κοινωνία συστρατευμένη γύρω από το εθνικό κράτος και γι’ αυτό πρέπει να εξαλειφθούν όποιοι εσωτερικοί ή εξωτερικοί εχθροί. Η συσπείρωση γύρω από βασικές ιδεολογικές αξίες του αστισμού (εθνικισμός – ρατσισμός – σεξισμός – αντικομμουνισμός) είναι κρίσιμο εργαλείο κοινωνικής ανασυγκρότησης. Η ακροδεξιά μπορεί να εμφανιστεί είτε μετά από εθνική ήττα, αλλά μπορεί να είναι η φυσική κατάληξη μιας κοινωνίας πολέμου και νικηφόρας επεκτατικότητας.
Ο φασισμός εμφανίζεται ως απάντηση σε ένα αποτυχημένο αστικό κράτος. Όταν η αστική τάξη αισθάνεται ευάλωτη από εθνικούς αντιπάλους, αλλά και από το εργατικό κίνημα και την αριστερά, ο φασισμός μπορεί να προβληθεί ως απάντηση στα αδιέξοδα. Χρησιμοποιεί «κινηματικές» μεθόδους ώστε να προκαλέσει ιδεολογική σύγχυση στο εργατικό κίνημα και παράλληλα διεκδικεί τον «δρόμο» από την αριστερά. Η Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες δοκιμάζει διάφορα πολιτικά εργαλεία και πλέον διαμορφώνεται ένας χάρτης με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.
Τα φασιστικά κινήματα στην Ευρώπη
Τη δεκαετία του ’70 και ’80 οι φασίστες αποτελούσαν απλά ομάδες πίεσης στις κυβερνήσεις των δυτικών χωρών. Ακόμα και η εμφάνιση Λεπέν και Χάιντερ δεν έφεραν ποιοτικές αλλαγές στην αστική διακυβέρνηση. Ο νεοφιλελευθερισμός ήταν η κυρίαρχη και νικηφόρα απάντηση της αστικής τάξης. Η ήττα και διάλυση της Ανατολικής Ευρώπης αρχίζει και αλλάζει τον χάρτη.
Η ήττα της ανατολικής αστικής τάξης δημιούργησε κρίση στρατηγικής. Ένα μέρος κινήθηκε στην εθνικιστική αναπόληση των παλαιότερων κυβερνήσεων. Ένα άλλο μέρος κινήθηκε σε ταχύρρυθμη ενσωμάτωση στις νέες συνθήκες. Η ακροδεξιά και οι φασιστικές ομάδες σε μια πρώτη φάση κινούνται με φιλοευρωπαϊκή κατεύθυνση, φαινομενικά αντίστροφα από τις αντίστοιχες ομάδες στη Δύση. Ο αντιρωσικός εθνικισμός των πρώην ανατολικών χωρών τροφοδοτεί σε πρώτη φάση αυτή την αντίληψη αλλά αυτός γρήγορα υπονομεύεται όταν διαπιστώνεται πως πχ η Γερμανία παίρνει τη θέση τη Ρωσίας. Οι παλινωδίες της ουγγρικής και πολωνικής κυβερνητικής ακροδεξιάς έρχονται ως διαπίστωση του νέου στρατηγικού αδιεξόδου τους.
Η κρίση του 2008 αλλάζει το τοπίο στη Δυτική Ευρώπη. Για πρώτη φορά μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο οι αστικές τάξεις της κεντρικής και νότιας Ευρώπης βρίσκονται σε αδιέξοδο. Οι αστικές τάξεις δεν έχουν να αντιμετωπίσουν μόνο τα οικονομικά διλήμματα του δανεισμού ή της χρεωκοπίας. Τα ανερχόμενα αντιμνημονιακά αριστερά κινήματα δημιουργούν πολλαπλά πολιτικά εργαστήρια και δοκιμάζουν να προβληθούν ως διαφορετική πρόταση εξουσίας. Φασιστικά κόμματα φεύγουν από το περιθώριο, καταλαμβάνουν σημαντικά εκλογικά ποσοστά αλλά εμφανίζονται και στον «δρόμο» ως απάντηση στον κομμουνιστικό κίνδυνο.
Η εξαφάνιση της αριστεράς από την κεντρική πολιτική σκηνή κατέστησε τα φασιστικά κινήματα (για την ώρα!) άχρηστα. Η παρατεταμένη, όμως, οικονομική κρίση και τα αδιέξοδα της αστικής πολιτικής δεν επιτρέπουν την επιστροφή στην προηγούμενη κοινωνική ομαλότητα. Οι αστικές τάξεις μιλάνε για «οικονομία πολέμου», αλλά ο πραγματικός πόλεμος είναι στην αυλή μας. Στην Ουκρανία και στην Παλαιστίνη δεν μπορεί να βρεθεί λύση στον πόλεμο κι αυτό μεγαλώνει την επισφάλεια της αστικής κερδοφορίας. Τα φασιστικά κινήματα μπορούν να είναι χρήσιμα ως κρατική εθνικιστική ακροδεξιά και όχι ως «από τα κάτω» υπονόμευση του αστικού κράτους.
Η σημερινή ευρωπαϊκή ακροδεξιά
Στις σκανδιναβικές χώρες και στις γύρω περιοχές (Ολλανδία – Βέλγιο) η ακροδεξιά συμμετέχει στις κυβερνήσεις ή βρίσκεται στο κατώφλι τους. Όμως αυτά τα κόμματα δεν αποτελούν το κέντρο των εξελίξεων.
Τον Μάιο του 2024 και ένα μήνα πριν τις ευρωεκλογές η ακροδεξιά ομάδα του ευρωκοινοβουλίου ID, μετά από πρωτοβουλία Λεπέν και Ισπανικού Vox, απέπεμψε από τις τάξεις του τον δεύτερο μεγάλο συνέταιρο, το γερμανικό AfD. Αφορμή ήταν οι δηλώσεις ενός στελέχους του υπέρ των χιτλερικών SS. Η Λεπέν και το Vox είναι στα πρόθυρα της κυβερνητικής εξουσίας και προσπαθούν να αποτινάξουν κάθε «ακραίο» παρελθόν. Η Μελόνι είναι ήδη στην ιταλική κυβέρνηση και παίρνει εύσημα δημοκρατικότητας από την Επίτροπο της Κομισιόν. Τα ακροδεξιά κόμματα αποκτούν σοβαρούς θεσμικούς δεσμούς στο στρατό και στην αστυνομία ακόμα και σε χώρες με δημοκρατική παράδοση δεκαετιών.
Η παραδοσιακή δεξιά (Γκωλική – Θατσερική – Χριστιανοδημοκρατική) αναζητεί νέους συμμάχους. Μια «λελογισμένη» ακροδεξιά θα αποτελέσει νέο άξονα ώστε να μετατοπιστεί το κέντρο βάρους από τη «δημοκρατία» στην «ασφάλεια». Η ευρωπαϊκή ενότητα δεν τίθεται σήμερα σε αμφισβήτηση αλλά η κρίση παραμονεύει. Ο εθνικισμός αποτελεί κρίσιμο εργαλείο για τις αστικές τάξεις. Τα στρατηγικά αδιέξοδα του 2008 δεν μπορούν να επαναληφθούν. Η εργατική τάξη πρέπει να είναι τσακισμένη και ιδεολογικά στρατευμένη πίσω από την εθνική της τάξη.
Και ολίγον Τραμπ
Η επανεμφάνιση Τραμπ και η πιθανή νίκη του πρέπει να αποτελέσει σημαντική πολιτική μελέτη για την αριστερά. Ένας ηγέτης που ηττήθηκε παταγωδώς κοινοβουλευτικά, που σύρθηκε στα δικαστήρια μετά από αποτυχημένο πραξικόπημα επιστρέφει με ακονισμένα δόντια.
Στις ΗΠΑ η ακροδεξιά δεν έρχεται μετά από ήττα ή αποτυχία της αστικής τάξης, αλλά ως βάθεμα της επεκτατικότητάς της. Η κοινωνία των ΗΠΑ έχει εθιστεί να αντιμετωπίζει εξωτερικούς εχθρούς σε κάθε μεριά του πλανήτη, αλλά πλέον μεγαλώνει η ένταση ενάντια στον εσωτερικό εχθρό. Μια χώρα στο μέγεθος της Ευρώπης που έχει κατεκτημένη την ενιαία εθνική ταυτότητα, αλλά δεν έχει πρόβλημα να στέλνει την εθνοφυλακή και τον στρατό ακόμα και ενάντια στους πολίτες της. Η αστική τάξη ετοιμάζεται για κηρυγμένο ή ακήρυκτο εμφύλιο πόλεμο απέναντι στην εργατική τάξη που εμπνέεται από την παλαιστινιακή ιντιφάντα.
Ενάντια στην κυβερνητική ακροδεξιά
Η αστική τάξη συγκροτείται και προετοιμάζεται να αντιμετωπίσει μια νέα οικονομική και κοινωνική διάλυση. Ο εχθρός μας δεν είναι τα θλιβερά ορφανά της κάθε χρυσής αυγής και του κασιδιάρη. Ο Μητσοτάκης εξαγοράζει Ελληνική Λύση και Νίκη και πριμοδοτεί ακροδεξιές «κεραλοιφές» μπας και προκύψει κάτι από τα «δεξιά» για να βαφτιστεί το ακροδεξιό πρόγραμμα της ΝΔ «κεντρώο». Μια πιθανή εκτόξευση του Βελόπουλου στις εκλογές δεν σημαίνει μετατόπιση του πολιτικού χάρτη, ούτε διάσπαση της δεξιάς πολυκατοικίας. Η ΝΔ μέσα από επιχορηγήσεις και χαρτζιλίκια αναζητεί συμμάχους για μια ακροδεξιά αντεπίθεση.
Μην τσιμπήσουμε το τυράκι. Να τσακίσουμε το κέντρο της ακροδεξιάς αντιμεταρρύθμισης, να προβάλλουμε τον κομμουνισμό που τρέμει η αστική τάξη.