Δομικά στοιχεία του επαναστατικού-ταξικού κινήματος
Το διεθνιστικό πρόταγμα των σοσιαλιστικών ιδεών εντοπίζεται φυσικά στην ίδια μήτρα και το περιβάλλον επώασής τους. Ήδη από τα μέσα του 19ου αι., παραμονές και κατά τη διάρκεια του ευρωπαϊκού ξεσηκωμού, οι Μαρξ-Ένγκελς καλούσαν τους προλετάριους όλου του κόσμου να ενωθούν. Να ενωθούν φυσικά σε μία κοινού περιεχομένου επαναστατική δράση ανεξαρτήτως φυλής ή εθνικότητας, συμπυκνώνοντας έτσι με τον πλέον εύσχημο τρόπο την εκμεταλλευτική φύση του δεδομένου οικονομικού (καπιταλισμός) και κοινωνικοπολιτικού συστήματος (ταξική διαστρωμάτωση, αστικοκοινοβουλευτική δημοκρατία ή μοναρχία). Στο πλαίσιο αυτό, η συγκρότηση της Α’ Διεθνούς αποτέλεσε μία πρώτη οργανωτική πρωτοβουλία που στόχευε ακριβώς στην ενίσχυση της πραγμάτωσης αυτού του οράματος. Εξάλλου, από πολύ νωρίς, όλες οι μεγάλες στιγμές της κινηματικής ιστορίας έχουν συνδεθεί άρρηκτα με τον διεθνισμό. Την περίοδο της Κομμούνας των Παρισίων (1871), ο Γκαριμπάλντι καλούσε (και) τους Έλληνες εργάτες να σπεύσουν προς υποστήριξη της επαναστατημένης γαλλικής πρωτεύουσας καθώς «εκεί μάχεται η ανθρωπότης ενάντια στον Μεσαίωνα», με αποτέλεσμα «Η Ελληνική σημαία να κυματίζει επί των προμαχώνων των Παρισίων αδελφοποιημένη με την Γαλλική, Ισπανικήν, Ιταλικήν, Αμερικανικήν…» (εφ. Αστήρ, αρ. 23/5-10-1870).
Έως και τις αρχές του 20ου αι., η διάλυση της αρχικής Διεθνούς και η μη ομοιόμορφη ανάπτυξη των σοσιαλιστικών ιδεών είχε καταστήσει τον διεθνισμό περισσότερο μια αφηρημένη αρχή σε διακηρυκτικό επίπεδο, παρά ένα αναπόσπαστο κομμάτι ιδεολογίας και στρατηγικής όπως αργότερα. Καθοριστικό σημείο για τη συγκεκριμένη τομή, ήταν αδιαμφισβήτητα ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Η σύγκρουση που παρασκευαζόταν επί χρόνια στο καζάνι των ευρωπαϊκών αστικο-μοναρχικών τάξεων για μια αναδιανομή των οικονομικών σφαιρών επιρροής, ανάγκασε το σοσιαλιστικό κίνημα, που πλέον είχε επεκταθεί με αξιώσεις σε Ρωσία, Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία, ΗΠΑ, να ξεσκίσει τις σάρκες του. Από τη μία το ρεφορμιστικό ρεύμα που εκπροσωπούσε η σοδιαλδημοκρατία του SPD, των Μενσεβίκων και λοιπών ρεβιζιονιστικών κομμάτων/οργανώσεων καλούσε σε στήριξη της εγχώριας πολεμικής προετοιμασίας, καρπός μιας πολιτικής ανάγνωσης που υποστήριζε διαρκώς τη συμμαχία του εργατικού κινήματος με την εγχώρια μπουρζουαζία. Από την άλλη, οι Μπολσεβίκοι και μια σειρά ριζοσπαστικών φραξιών καλούσαν σε καταγγελία του εθνικισμού και του μιλιταρισμού, και συνάμα μετατροπή του εθνικού πολέμου σε ταξική σύγκρουση. Ο λόγος ήταν απλός. Ο Α’Π.Π. ήταν ένας πόλεμος που επήλθε ως αποτέλεσμα κρατικών κυριαρχικών και οικονομικών αντιπαλοτήτων των ισχυρών ευρωπαϊκών ελίτ, δηλαδή δεν ήταν τίποτα άλλο από «παιδί» ενός ευρύ ιμπεριαλιστικού ανταγωνισμού. Συνεπώς η αποστολή των «από κάτω» δεν ήταν η στήριξή του για τον οποιονδήποτε ευφάνταστο λόγο, αλλά η άρνησή του και η μεταφορά του στο εσωτερικό. Ο Οκτώβρης του 1917 δεν ήταν τίποτα άλλο από την πραγματοποίηση αυτού του οράματος από τους εργάτες της Ρωσίας και το Mπολσεβικικό Kόμμα, την πιο ριζοσπαστικά διαμεσολαβημένη έκφρασή τους. Κοινώς, επρόκειτο μία βαθύτατη πράξη διεθνισμού. Η μεταφορά του πολέμου στο εσωτερικό στοίχισε έναν φονικό εμφύλιο πόλεμο, όμως σταμάτησε το σφαγείο της παγκόσμιας σύρραξης. Αν σκεφτεί κάποιος τους 18.000.000 νεκρούς και τα 23.000.000 τραυματιών, αναπήρων και κατεστραμμένων ζωών που άφησαν πίσω τους τα χαρακώματα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, μπορεί εύκολα να αντιληφθεί την αλητεία του «σοσιαλ-πατριωτισμού» της Β’ Διεθνούς καθώς και την αξία του διεθνισμού και του αντιιμπεριαλισμού, έννοιες που τότε «συγχωνεύτηκαν». Επίσης, ο Οκτώβρης ύψωσε μια για πάντα το Κόκκινο Αστέρι της μάχης πάνω από τους λαούς της γης. Όλα τα επαναστατικά κινήματα, ρεύματα, τάσεις, παρατάξεις και οργανώσεις, που ακολούθησαν και εκδηλώθηκαν σε όλα τα μήκη και πλάτη του ορίζοντα φέρουν πάνω τους με πύρινα γράμματα τη σφραγίδα του 1917. Κι αν θέλουμε να προχωρήσουμε σε μια «μικροκινηματική» του Οκτώβρη, θα δούμε Ούγγρους, Κινέζους, Γερμανούς, Λετονούς, Πολωνούς και Γιουγκοσλάβους να πολεμούν πλάι με τους Ρώσους εργάτες και αγρότες. Θα δούμε τους Άγγλους εργάτες να σαμποτάρουν τα υλικά του στρατού που έστελνε ο Τσώρτσιλ για να πνίξει τη Ρωσική Επανάσταση. Θα δούμε μια τεράστια, άυλη αλλά με υψηλή πολιτική σημασία, υποστήριξη των καταπιεσμένων που επηρέασε τον δυτικό παρεμβατισμό. Αυτό ήταν το μεγαλείο του διεθνισμού, ως απότοκο του αντιιμπεριαλισμού και της ταξικής συνείδησης.
Η ίδρυση της Γ’ Διεθνούς με πρωτοβουλία των Μπολσεβίκων, είχε σκοπό να προετοιμάσει το έδαφος για τη διεθνοποίηση του Οκτώβρη. Ωστόσο, η υποχώρηση του επαναστατικού ρεύματος μετά τις ήττες σε Φινλανδία, Γερμανία, Ουγγαρία, Αυστρία, Πολωνία και φυσικά Ιταλία, σε συνδυασμό με την επικράτηση του σταλινισμού ως τάση εσωστρέφειας και διατήρησης των κεκτημένων, απομάκρυναν την ιδέα της σοσιαλιστικής επέκτασης. Ακόμα κι έτσι, το ταξικό κίνημα του σήμερα μπορεί να κρατήσει διεθνιστικές αναλαμπές μεγάλης αξίας, όπως οι Διεθνείς Ταξιαρχίες στον Ισπανικό Εμφύλιο. Οι πολυεθνικές μονάδες σε Ντονμπάς και Ροτζάβα επαναφέρουν ακριβώς την παράδοση αυτή, της ταξικής-διεθνιστικής αλληλεγγύης που, στο πλαίσιο πάντα της διαλεκτικής των συνθηκών, βαστά από την Παρισινή Κομμούνα. Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αυτή τη φορά κάτω από διαφορετικές συνθήκες και πλαισιακούς σχηματισμούς, η διεθνιστική παράδοση της Γ’ Διεθνούς ενίσχυσε τον πρωταγωνιστικό ρόλο των κομμουνιστικών κομμάτων στα αντιστασιακά κινήματα κατά του Άξονα, ανεξάρτητα από την τελική έκβασή τους ή τη φύση της σοβιετικής στρατηγικής.
Μετά τον Οκτώβρη, ο διεθνισμός και ο αντιιμπεριαλισμός ως ιδέες που επηρεάζουν πλατιά κινήματα, ικανά να αποσταθεροποιήσουν τον παγκόσμιο αστικο-καπιταλιστικό οικοδόμημα, επανήλθαν στο προσκήνιο τη δεκαετία του 1960. Η Κουβανική Επανάσταση, που διεξήχθη μια ανάσα από την καρδιά του «θηρίου», γέννησε μία νέα στρατηγική, αυτή της εξάπλωσης της (σοσιαλιστικής) επανάστασης στον Τρίτο Κόσμο. Αν και με καθαρά στρατιωτικούς όρους απέτυχε, η επιρροή της Κούβας σε Λατινική Αμερική, Αφρική, Ασία ή ακόμα και στην Ευρώπη (αντάρτικα πόλης), ήταν μεγάλη. Η εικόνα του Τσε Γκεβάρα να μιλά στον ΟΗΕ και να καταγγέλλει τον ιμπεριαλισμό, ντυμένος με στρατιωτική περιβολή, έχει την ίδια αξία με την αντιπροσωπεία των Μπολσεβίκων στις Κεντρικές Δυνάμεις το 1917. Πρόκειται για τις μοναδικές φορές στη σύγχρονη ιστορία που οι εκπρόσωποι των από κάτω κοίταξαν στα μάτια τους εκμεταλλευτές αυτού του πλανήτη, έχοντας συνείδηση της αποστολής τους.
Με την παράλληλη κλιμάκωση του πολέμου στο Βιετνάμ, το ισχυρό αντιπολεμικό κίνημα των sixties εκφράστηκε εντονότερα μέσω του διεθνισμού. Βέβαια, το πρόταγμα «Bring the War Home» δεν είχε τον ίδιο αντίκτυπο με το ’17, ενώ και ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός αναδιπλώθηκε πολύ γρήγορα μετά το στραπάτσο στη νοτιοανατολική Ασία. Ωστόσο, η διεθνιστική αλληλεγγύη και το αντιιμπεριαλιστικό της περιεχόμενο άσκησε πιέσεις και ενίσχυσε επικοινωνιακά και πολιτικά τον αγώνα Βιετναμέζων, που χάρισαν εντέλει ένα σύμβολο αντίστασης και νικηφόρας στρατηγικής απέναντι στη «νέα Ρώμη». Οι ίδιες αυτές ιδέες εξακολουθούν να εκδηλώνονται, κάτω από άλλες συνθήκες, και στις επόμενες δεκαετίες. Η διεθνιστική αλληλεγγύη προς τους Ζαπατίστας, που εκφράστηκε μέσα από τη δημοσιοποίηση του αγώνα, ανάγκασε το Μεξικό να αποδεχθεί την ύπαρξη της αυτόνομης Τσιάπας. Οι δράσεις και τα συντονιστικά του αντιπαγκοσμιοποιητικού κινήματος προσέφεραν με τη σειρά τους ένα νέο πεδίο στοχασμού και πρακτικής κινηματικών τακτικών. Αν δεν υπήρχε η διεθνιστική κινητοποίηση γύρω από το παλαιστινιακό ζήτημα με ό,τι αυτό συνεπάγεται (δράσεις υποστήριξης, προπαγάνδα ενημέρωσης, μποϊκοτάζ Ισραήλ κλπ) τα πράγματα στη Γάζα και τη Δυτική Όχθη ενδεχομένως να ήταν πολύ χειρότερα, όσο κι αν αυτό φαντάζει δύσκολο.
Αξιολογώντας την πορεία του διεθνισμού, και από ένα σημείο και μετά του αντιιμπεριαλισμού, γίνεται αντιληπτή η διαχρονική σημασία τους στην ιδεολογική πλατφόρμα της ταξικής πάλης, ως ζωτικά στοιχεία σφυρηλάτησης της ταυτότητας του κινήματος αλλά και της πολιτικής στρατηγικής του. Μην ξεχνάμε ποτέ το παράδειγμα του Α’ Π.Π., καθώς και τον καθοριστικό παράγοντα για την επιβίωση ενός επαναστατικού μετασχηματισμού, που είναι η διεθνοποίησή του, και ποτέ η απομόνωση.
Πλέον, σε μια εποχή που αναζητούνται ξανά υποκείμενα σε υψηλό επίπεδο πολιτικής, ικανά να αποσταθεροποιήσουν το καθεστώς υπέρ των καταπιεσμένων, η δόμηση των νέων ριζοσπαστικών δρώντων θα περιέχει de facto τα στοιχεία του διεθνισμού και του αντιιμπεριαλισμού. Πρόκειται για κάτι όχι τόσο απλό όσο ακούγεται, καθώς οι συνθήκες και οι συσχετισμοί των δυνάμεων καθιστούν πολλάκις δύσκολη τη συγκρότηση μιας πραγματικά επαναστατικής πολιτικής ανάγνωσης, δηλαδή που θα ευνοεί το ταξικό κίνημα, όπως βλέπουμε χαρακτηριστικά στην περίπτωση του πολέμου στη Συρία. Σε αυτό το πλαίσιο, η καθιέρωση της Aντιφασιστικής – Διεθνιστικής συγκέντρωσης που προώθησε η ΟΡΜΑ και λοιπές ριζοσπαστικές δυνάμεις αποτελεί ό,τι πιο χαρακτηριστικό και ουσιαστικό αυτής της διαδικασίας στο ελληνικό σήμερα. Η αποδόμηση μια χρόνιας φασιστοφιέστας που καπηλευόταν τους νεκρούς των Ιμίων για να αποκτήσει υπεραξία πάνω στην ελληνο-τουρκική γεωπολιτική αντιπαράθεση, αντικαθίσταται από μία εκδήλωση των ταξικών-δημοκρατικών δυνάμεων που προτάσσει τον κοινό αγώνα Ελλήνων – Τούρκων – Κούρδων ενάντια στις πολιτικές των κυβερνήσεων, τον πόλεμο και τον ιμπεριαλισμό. Τις συνέπειες αυτής της μικρής αλλά σημαντικής νίκης, μπορεί να τις δρέψουμε στον επόμενο μεγάλο συγκρουσιακό κύκλο, όταν θα ξεσπάσει στην περιοχή μας.
Σε κάθε περίπτωση, μπροστά στο παιχνίδι της δήθεν γειτονικής απειλής που επιστρατεύουν συχνά τα λακεδίστικα ΜΜΕ ένθεν και ένθεν, στον ελληνικό/τουρκικό φασισμό και στο ξεδίπλωμα του ιμπεριαλισμού στη Μέση Ανατολή, το «Bring The War Home» οφείλει να ξαναζωντανέψει σε Ελλάδα και Τουρκία.
Ωρίων Αλεξάκης