Τα “Δεκεμβριανά”, όπως ονομάστηκαν οι μάχες που διεξήχθησαν στην Αθήνα το Δεκέμβρη του ‘44, θεωρούνται από την σύγχρονη ιστορία η πρώτη πράξη του εμφυλίου. Παρόλο που σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής οι αντιπαραθέσεις μεταξύ ανταρτών και δωσίλογων ήταν συνεχείς, στην Αθήνα μάλιστα είχαν τον κύριο ρόλο της αντιστασιακής δράσης, το περιβάλλον που διαμορφωνόταν στη μετακατοχική Ελλάδα ήταν αρκετά διαφορετικό.
Το κίνημα μέσα από την μαζικότητα του Ε.Α.Μ. και την ισχύ του Ε.Λ.Α.Σ καθώς και την τεράστια αυτοπεποίθηση που έπαιρνε από τις επιτυχίες του αντιστασιακού αγώνα έμοιαζε ότι θα είναι ο πρωταγωνιστής των εξελίξεων. Από την άλλη η νεοφερμένη εξόριστη κυβέρνηση που συμπύκνωνε όλο το αστικό μπλοκ είχε τελείως διαφορετική άποψη για την μεταπολεμική πορεία της χώρας. Η αντιπαράθεση δεν άργησε να ξεσπάσει, αλλά η αντίληψη του μεγέθους της έκανε χρόνια να κατανοηθεί. Η ιστορία των Δεκεμβριανών ήταν μια αντιπαράθεση μεταξύ δυο πλευρών οπού η μια οργάνωνε την συνολική εξόντωση της άλλης και η άλλη προσπαθούσε να λύσει μια παρεξήγηση.
Η κατάσταση που θα ακολουθούσε μετά την κατοχή όσον αφορά την σχέση του Ε.Α.Μ. με την κυβέρνηση Παπανδρέου που έμελλε να προκύψει μετά την απελευθέρωση διαφαινόταν ήδη από τα γεγονότα των διαδικασιών του Λιβάνου και της Καζέρτας. Όπου η αντιμετώπιση των εκπροσώπων του Ε.Α.Μ και του Ε.Λ.Α.Σ. κάθε άλλο παρά φιλική ήταν. Μπορούμε να πούμε ότι κατά το διαφαινόμενο τέλος της ναζιστικής κυριαρχίας στην Ελλάδα η συνεχεία του πολέμου απέναντι στο κίνημα της αντίστασης είχε αποφασιστεί.
Η κατάσταση στην Αθήνα που μέσα σε αυτήν πραγματοποιήθηκαν οι μάχες του Δεκέμβρη άρχισε να στήνεται από τις πρώτες μέρες μετά την απελευθέρωση. Η σκανδαλώδης κωλυσιεργία των αρχών στην αντιμετώπιση των δωσίλογων και των συνεργατών των ναζί έκανε την οργή να ξεχειλίζει στα λαϊκά στρώματα. Η πρώτη γεύση από αυτό που θα ακολουθούσε δεν άργησε να φανεί, την δεύτερη κιόλας μέρα από την απόβαση του αγγλικού στρατού στην Αθήνα. Στις 15 Οκτώβρη καθώς διαδηλωτές περπατούσαν επί της οδού πανεπιστημίου δέχτηκαν καταιγισμό πυρών από χίτες που βρισκόντουσαν σε παρακείμενα ξενοδοχεία. Ο απολογισμός αυτής άνανδρης φασιστικής επίθεσης ήταν επτά νεκροί και ενενήντα τέσσερις τραυματίες. Τα κτήρια οπού βρίσκονταν οι χίτες πολιορκήθηκαν από το εξαγριωμένο πλήθος αλλά οι αρχές ασφαλείας τα σφράγισαν ώστε να μην μπορεί να μπει η να βγει κανείς μέχρι να συλληφθούν οι δολοφόνοι. Οι χίτες έδειξαν πως κατάλαβαν από τη πρώτη στιγμή τον ρόλο των αγγλικών στρατευμάτων στην Αθήνα και πως οι χθεσινοί αντίπαλοι είναι οι αυριανοί σύμμαχοι και το ανάποδο. Το Ε.Α.Μ. το Κ.Κ.Ε. και συνολικά το κίνημα της εποχής από την άλλη άργησε τραγικά να καταλάβει την κατάσταση που διαμορφωνόταν στους δρόμους της Αθήνας και σύντομα σε όλη την Ελλάδα.
Αυτό που επιχειρούταν να γίνει στου δρόμους της πρωτεύουσας να δοθεί δηλαδή η κυριαρχία στους χίτες μέσω του αγγλικού στρατού απέναντι στις δυνάμεις του Ε.Α.Μ. μεθοδεύονταν και στα υψηλά κλιμάκια της διπλωματίας. Το πιο κρίσιμο σημείο για την κυβέρνηση Παπανδρέου είναι η διάλυση του Ε.Λ.Α.Σ. Τόσο κρίσιμο που στην αποτυχία επίτευξης αυτού του στόχου διαλύεται “κυβέρνηση εθνικής ενότητας”. Όλοι οι υπουργοί της αριστεράς παραιτούνται στους δρόμους κυκλοφορεί η νεοσύστατη εθνοφυλακή που στις τάξεις της φιλοξενεί και μεγάλο αριθμό μελών των ταγμάτων ασφάλειας και στην πλατεία Ομονοίας και συντάγματος στρατοπεδεύουν αγγλικά τανκς. Μέσα σε αυτό το κλίμα καλείται το συλλαλητήριο στις 3 Δεκέμβρη.
Τα γεγονότα της διαδήλωσης που πραγματοποιείται στις 3 Δεκέμβρη σηματοδοτούν και την αρχή των δεκεμβριανών. Μία τεράστια διαδήλωση που συμπυκνώνει όλες τις αντιφάσεις του κινήματος, το σθένος η δύναμη το πάθος των αγωνιστών της εποχής και συνάμα η αναποφασιστικότητα το θόλωμα η παντελής έλλειψη κατανόησης της κατάστασης. Η σφαγή εκείνης της ημέρας αλλά και της επόμενης, στην πανελλαδική γενική απεργία που καλέστηκε, δεν μοιάζει να είναι αρκετή σαν σφαλιάρα για να ξυπνήσει το κίνημα.
Τις επόμενες μέρες ξεκινάνε οι μάχες της Αθήνας οι οποίες και θα κρατήσουν περίπου ένα μήνα. Στις τάξεις του κινήματος θα κυριαρχήσει ο ηρωισμός και η αυταπάρνηση οι οποία συγκινεί αγωνιστές μέχρι σήμερα. Πώς ολιγάριθμοι μαχητές με πολύ ελαφρύ οπλισμό, κατά βάση πιστόλια και χειροβομβίδες, έδωσαν με τέτοιους όρους αυτές τις μάχες και σημείωσαν και πολλές νίκες απέναντι σε πάνοπλους αντιπάλους. Αυτοί οι άθλοι είναι πολύ μεγάλοι, είναι τόσο μεγάλοι που πίσω τους μπορεί να κρυφτεί ακόμα και το τεράστιο ερώτημα μα πώς δεν κατάλαβαν ότι οι αντίπαλοι τους το μόνο που ήθελαν ήταν η εξόντωση τους; Όλο τον καιρό πριν, όταν οι χίτες που συλλάμβανε ο Ε.Λ.Α.Σ οπλίζονταν και κυκλοφορούσαν σαν εθνοφύλακες, ενώ δεν είχε τελειώσει ακόμα ο πόλεμος ο Αγγλικός στρατός αποβιβάζεται και εγκαθίσταται στην Αθήνα δείχνοντας ξεκάθαρα την τροπή που έμελλε να πάρουν τα πράγματα.
Τις επόμενες μέρες μετά το Ε.Α.Μ. παίρνει μέτρα αυτοάμυνας. Τα οποία όμως και αυτά υπαγορεύονται από την τακτική κατευνασμού που κρατούσε όλο το προηγούμενο διάστημα. Στις μάχες καλούνται να πάρουν μέρος μόνο ο εφεδρικός Ε.Λ.Α.Σ. Αθήνας και ο λόχος σπουδαστών ο οποίος εκείνες τις μέρες μετονομάζεται σε “Λόχος Σπουδαστών Λόρδος Μπάιρον”. Παρόλο που υπάρχει μια σχετική αφθονία οπλισμού επιλέγετε να οπλιστούν οι μαχητές κυρίως με πιστόλια και περίστροφα. Οι μάχες που ακολουθούν είναι σφοδρός και δίνονται κατά κύριο λόγο γύρο από τα Εξάρχεια όπου έχουν καταληφθεί τα περισσότερα κεντρικά κτίρια είτε από χίτες είτε από δυνάμεις του Ε.Λ.Α.Σ.
Ο Ε.Λ.Α.Σ. αντιμετωπίζει την κατάσταση σαν μια ανταρσία των χιτών και δεν μπορεί να αντιληφθεί το συνολικό σχέδιο εξόντωσης του που υφαίνεται μεθοδικά από το σύνολο των πολιτικών του αντιπάλων τον Παπανδρέου, το παλάτι, τους Άγγλους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα από τις μάχες των Δεκεμβριανών όταν τα αγγλικά τανκς εισέβαλαν στο πολυτεχνείο και διέλυσαν τις πρώτες γραμμές αντίστασης οι ελασίτες που ήταν στη αρχιτεκτονική έστειλαν έναν αγγλομαθή αντάρτη να τους καταγγείλει ότι παρανόμως εμπλέκονται στα ελληνικά πράγματα και να τους ζητήσει να αποχωρήσουν Η απάντηση των Άγγλων ήταν ένας καταιγισμός πυρών από τα πολυβόλα των τανκς που δεν άφηνε περιθώρια παρερμηνείας.
Αυτή η πολιτική κατευνασμού ακολούθησε και τις πολιτικές επιλογές του Κ.Κ.Ε. και μετά το τέλος τον Δεκεμβριανών αλλά και για μεγάλο ακόμα διάστημα. Αυτή υπαγόρεψε τη συμφωνία της Βάρκιζας και αποτέλεσε τον κυρίαρχο λόγο που τόσες χιλιάδες αγωνιστές έπεσαν στα νύχια της λευκής τρομοκρατίας τα επόμενα χρόνια. Το δεύτερο αντάρτικο του 1946 – 1949 (για το οποίο δεν μπορούμε να αναφερθούμε αναλυτικά εδώ) ήταν περισσότερο ένοπλη υποχώρηση παρά συντεταγμένη μάχη για τη Νίκη.
Έτσι γράφτηκε μια ακόμα τραγική ιστορία της τάξης μας. Η ιστορία ενός κινήματος που είχε όλα τα υλικά μέσα στα χέρια του αλλά όχι τα αναλυτικά εργαλεία για να οργανώσει τους στόχους του στη κατάσταση που διαμορφωνόταν μετά την κατοχή. Η πίστη στην εθνική ενότητα ήταν αυτή που δεν άφησε τους αγωνιστές να δούνε μια οποιαδήποτε άλλη εναλλακτική. Έτσι ένα τόσο μεγάλο και ισχυρό κίνημα αποδεκατίστηκε πόντο-πόντο από στελεχιακό δυναμικό αλλά και από απλούς αγωνιστές αφού το λυσσαλέο κυνήγι που ακολούθησε αφορούσε τον κάθε εαμίτη.
Αυτό το μάθημα μας δίνει ο Δεκέμβρης του 44 αλλά και συνολικά η ιστορία του ελληνικού εμφυλίου. Γιατί όποιος κάνει μισές επαναστάσεις σκάβει τον λάκκο του αλλά θα πρέπει να έχουμε και τα εργαλεία για να τις κάνουμε ολόκληρες. Αλλιώς τα δικά μας κεφάλια θα κρεμάνε στα μουλάρια και θα περιφέρουν στα χωριά, τα δικά μας τομάρια θα απλώνουνε στα γουναράδικα.
