Αντιφασιστική Φρουρά | Τεύχος 63 | ΔΕΚ 2024
Ένα ήσυχο βράδυ του Δεκέμβρη, στη διασταύρωση Μεσολογγίου και Τζαβέλλα στα Εξάρχεια, ο 15χρονος μαθητής Αλέξης Γρηγορόπουλος εκτελείται από τον μπάτσο Επαμεινώνδα Κορκονέα. Καμία από τις 18 ημέρες που ακολούθησαν το βράδυ της 6ης Δεκεμβρίου του 2008, δεν ήταν ήσυχη ή συνηθισμένη. Ήταν οι μέρες του Αλέξη και μύριζαν φωτιά και δακρυγόνο. Ήταν μία από τις μεγαλύτερες εξεγέρσεις στην Ευρώπη του 21ου αιώνα. Μία εξέγερση με ισχυρό αντίκτυπο που διεκδικεί τη θέση της στο σήμερα ως υπενθύμιση η επόμενη να μην μείνει στη μέση.
Λίγους μήνες πριν από εκείνο το βράδυ του Δεκέμβρη, είχε χρεοκοπήσει το χρηματοπιστωτικό σύστημα Lehman Brothers, πυροδοτώντας μια νέα παγκόσμια οικονομική κρίση που προς το παρόν πλανιόταν ως απειλή πάνω από την Ελλάδα χωρίς οι σοβαρές επιπτώσεις της να έχουν ακόμη διαφανεί. Ευρώπη και Ελλάδα βρίσκονταν κοντά στο τέλος της καπιταλιστικής ευημερίας, στο κατώφλι της οικονομικής κρίσης, ενώ η αριστερά προσπαθούσε να ανακάμψει από την ιδεολογική της συντριβή τη δεκαετία του ’90· το επαναστατικό ρεύμα που είχε προκαλέσει ο Μάης του ’68, είχε ανακοπεί διαμορφώνοντας μια αριστερά χωρίς επαναστατική προοπτική. Η επαναφορά του εξεγερσιακού οράματος από το αντιπαγκοσμιοποιητικό κίνημα και το κίνημα των Ζαπατίστας στο Μεξικό αναζωογόνησαν την αποθαρρυμένη αριστερά, κάτι που συνεχίστηκε και κατά την έλευση του 21ου αιώνα, με την ανάληψη από αυτήν της πολιτικής εξουσίας σε μια σειρά από χώρες της Λατινικής Αμερικής: Βραζιλία, Ισημερινό, Βολιβία, Βενεζουέλα. Στις ΗΠΑ, και συγκεκριμένα στο Σηάτλ το 1999 έλαβε χώρα η λεγόμενη «μάχη του Σηάτλ», μια σειρά μαζικών διαδηλώσεων που κατάφερε να διακόψει τη διάσκεψη του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ). Όπως και να εμπνεύσει αγωνιστές και αγωνίστριες σε ολόκληρο τον κόσμο ανοίγοντας το δρόμο για τις μνημειώδεις διαδηλώσεις της Γένοβας το 2001 ενάντια στη σύνοδο των G8, στη διάρκεια των οποίων δολοφονήθηκε από τους μπάτσους ο φοιτητής Κάρλο Τζουλιάνι.
Μέσα σε αυτό το πολιτικό κλίμα ξημέρωσε η μέρα που ένας μπάτσος αποφάσισε να σηκώσει το όπλο και να πυροβολήσει έναν μαθητή. Από εκείνη τη στιγμή η ζωή μπήκε σε μια νέα κανονικότητα, σε αυτήν των συγκρούσεων, των διαδηλώσεων, των καταλήψεων. Ο Δεκέμβρης ήταν μια αναρχική εξέγερση· χρησιμοποιήθηκαν οι δικές της μέθοδοι και τακτικές: συγκρούσεις με τους μπάτσους, φθορές σε καταστήματα πολυεθνικών, αντι-ιεραρχικός τρόπος οργάνωσης. Την πλαισίωσαν, όμως, μαθητές που προχώρησαν σε καταλήψεις εκατοντάδων σχολείων, ενώ επιτέθηκαν και πολιόρκησαν αστυνομικά τμήματα, φοιτητές, εργάτες, άνεργοι, μετανάστες που συμμετείχαν στις συγκρούσεις με τους μπάτσους και σε λεηλασίες καταστημάτων ως απόρροια της εξαθλίωσής τους και στους οποίους αποδόθηκε με ευκολία η μεγαλύτερη ευθύνη για τη βία.
Ήδη από το βράδυ της δολοφονίας ξεκινούν διαδηλώσεις, στήνονται πρόχειρα οδοφράγματα και πραγματοποιούνται καταλήψεις σε πανεπιστημιακές σχολές. Αμέσως η εξέγερση επεκτείνεται σε ολόκληρη την Ελλάδα. Ο Δεκέμβρης δεν ανήκει μόνο στην Αθήνα. Διαδηλώσεις, συγκρούσεις με τους μπάτσους, καταλήψεις δημόσιων κτηρίων και δημαρχείων πραγματοποιούνται σε ολόκληρη τη χώρα: στη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα, το Ηράκλειο, το Βόλο, τα Γιάννενα, κ.α. Πραγματοποιούνται εκτεταμένες επιθέσεις σε καταστήματα πολυεθνικών εταιρειών και σε τράπεζες. Εξαπολύονται πρωτοφανείς επιθέσεις σχεδόν όλα τα αστυνομικά τμήματα της χώρας. Από την Αστυνομική Διεύθυνση Πειραιά φθάνουν εντυπωσιακές εικόνες με αναποδογυρισμένα μπατσικά. Η κυβέρνηση απομακρύνει τους μπάτσους από τις γειτονιές και αναγκάζει ακόμη και τους έφεδρους αξιωματικούς να κυκλοφορούν με πολιτικά για να τους γλιτώσει από τον ξυλοδαρμό.
Καταλαμβάνονται κοινωνικά κέντρα, όπως η ΓΣΕΕ, η ΕΣΗΕΑ, η Λυρική Σκηνή, τα οποία μετατρέπονται σε κέντρα αγώνα και προσδίδουν στη διαδραματιζόμενη εξέγερση τον πολιτικό της χαρακτήρα. Μέχρι τότε η εξέγερση μπορούσε πιο εύκολα να παρομοιαστεί με μια «μητροπολιτική ταραχή» (urban riot) και να ειδωθεί ως συνέχεια των «μητροπολιτικών ταραχών» του Λος Άντζελες του 1992 και των γαλλικών προαστίων. Πραγματοποιείται εισβολή στην ΕΡΤ, διακόπτοντας το δελτίο ειδήσεών της και γεμίζοντας τις οθόνες των τηλεοράσεων με πανό που καλούν τον κόσμο να κατέβει στις διαδηλώσεις. Πανό αναρτάται ακόμη και στην Ακρόπολη. Πραγματοποιούνται επιθέσεις σε εφημερίδες, όπως αυτές της Μακεδονίας και της Απογευματινής. Το χριστουγεννιάτικο δέντρο στην πλατεία Συντάγματος, σύμβολο ενός άλλου κόσμου, αυτού που υπήρχε λίγες μόλις μέρες πριν, τυλίγεται στις φλόγες. Επιστρατεύονται τα ΜΑΤ για να φυλάνε το επόμενο. Το σύνθημα: «Τα Χριστούγεννα αναβάλλονται, έχουμε εξέγερση» ακούγεται παντού.
Η στάση της αριστεράς κυμάνθηκε από την αμηχανία και την ανεπάρκεια μέχρι την ανοιχτή εχθρότητα απέναντι στην εξέγερση και τους εξεγερμένους. Η τελευταία εκφράστηκε από το ΚΚΕ για το οποίο ποτέ δεν υπήρξε εξέγερση παρά μόνο βίαιες ταραχές, ποτέ δεν υπήρξαν εξεγερμένοι παρά μόνο κουκουλοφόροι και για το οποίο η επιστράτευση συνωμοσιολογικών θεωριών αρκούσε για να ερμηνευτούν τα γεγονότα. Ο Σύριζα παράπαιε ανάμεσα στη στήριξη της και την προσπάθειά του να πάρει αποστάσεις από τα περιστατικά βίας, αλλά σε κάθε περίπτωση η σημαντικότερη εμπλοκή του περιορίστηκε στην εξασφάλιση νομικής υποστήριξης για τους συλληφθέντες. Η εξωκοινοβουλευτική αριστερά συμμετείχε στις καταλήψεις χωρίς όμως οργανωμένο σχέδιο ή κάποια εναλλακτική πρόταση ώστε να ενισχυθεί ουσιαστικά η πολιτική αυτή εξέγερση.
Η τότε κυβέρνηση της Ν.Δ. προσπαθούσε με κάθε μέσο να την καταστείλει. Ως αρωγό της σε αυτό είχε τα ΜΜΕ που αναλαμβάνοντας πρόθυμα τον γνώριμο ρόλο τους, εστίαζαν στη βία και τις καταστροφές προβάλλοντας με ζήλο εικόνες λεηλασίας και σπασμένων μαγαζιών για να επανανομιμοποιήσουν την κρατική βία και να επαναφέρουν την κανονικότητα. Το Mega Channel παραποίησε ερασιτεχνικό βίντεο της δολοφονίας του Γρηγορόπουλου, προσθέτοντας σε αυτό ήχους από σπασίματα και συνθήματα, ώστε να υποστηριχθεί η αφήγηση περί συμπλοκής μεταξύ μπάτσων και αναρχικών και να δικαιολογηθεί, τελικά, η δολοφονία του 15χρονου μαθητή. Οι μπάτσοι αναλαμβάνοντας τον δικό τους γνώριμο ρόλο, επιδίδονταν σε άγρια καταστολή, με εκτεταμένες ρίψεις χημικών, με ξυλοδαρμούς διαδηλωτών, με όπλα που σημάδευαν απειλητικά ή ακόμη και με πυροβολισμούς στον αέρα. Η Εισαγγελία Λάρισας έφθασε στο σημείο να ασκήσει βαρύτατες ποινικές διώξεις, με βάση τον αντιτρομοκρατικό νόμο, σε 19 μαθητές και μαθήτριες. Στην επαρχία, τοπικά επιμελητήρια επιδίωξαν να οργανώσουν ένοπλες ομάδες περιφρούρησης περιουσιών. Στην Πάτρα φασιστοειδή πήραν το νόμο στα χέρια τους βοηθώντας τους μπάτσους στην καταστολή των εξεγερμένων.
Η εξέγερση του Δεκέμβρη δεν καταστάλθηκε ποτέ· απλά έσβησε. Οι αγώνες της είχαν πλαισιωθεί από μια πολύ μεγάλη μερίδα του πληθυσμού ενώ είχε εξασφαλιστεί η κοινωνική της νομιμοποίηση, κάτι που εμπόδισε και την καταστολή της. Το επόμενο βήμα, όμως, δεν έγινε. Ο Δεκέμβρης του 2008 ηττήθηκε από την πολιτική αδυναμία της αναρχίας και της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς να καταθέσουν προτάσεις και σχέδιο που θα κλιμάκωναν τον αγώνα και την επίθεση ενάντια στον καπιταλισμό.
Η εξέγερση έσβησε, αλλά δεν έσβησαν μαζί της και οι κατασταλτικές πολιτικές της κυβέρνησης. Η ηττημένη εξέγερση έπρεπε να τιμωρηθεί για να μην επαναληφθεί. Ιδρύεται η δολοφονική ομάδα ΔΕΛΤΑ και ψηφίζεται ο περιβόητος κουκουλονόμος. Απαραίτητα αστυνομικά μέτρα και κατάλληλες νομοθεσίες για να διασφαλιστεί η επιστροφή και η παραμονή στην κανονικότητα που επιτάσσει η καπιταλιστική κερδοφορία. Η αποτρόπαια επίθεση με βιτριόλι που δέχθηκε, κατά τις τελευταίες μέρες της εξέγερσης, η καθαρίστρια και συνδικαλίστρια Κωνσταντίνα Κούνεβα για να τιμωρηθεί για τη συνδικαλιστική της δράση, αποτέλεσε μια ξεκάθαρη απόπειρα τρομοκράτησης του εργατικού κινήματος. Από τότε ο Δεκέμβρης δεν άνηκε μόνο στον Αλέξη αλλά και στην Κωνσταντίνα Κούνεβα, ενώ η επίθεση εναντίον της πυροδότησε μαζικές εργατικές κινητοποιήσεις οι οποίες απέφεραν την ανασυγκρότηση του πρωτοβάθμιου συνδικαλισμού με τη δημιουργία ενός ευρύτερου συνδικαλιστικού φορέα, του Συντονισμού Πρωτοβάθμιων Σωματείων. Η εξέγερση δεν έπρεπε μόνο να τιμωρηθεί, αλλά και να υποβαθμιστεί, κάτι που επιχειρήθηκε πολιτικά κατά τα πρώτα χρόνια. Έπρεπε να μεταλλαχτεί σε μία μαθητική εξέγερση, σε κάτι που υπέκρυπτε αθωότητα και άγνοια, με σκοπό να πάψει να αποτελεί έμπνευση για τους επόμενους αγώνες. Στο πλαίσιο αυτό το Mega Channel, από την επόμενη κιόλας χρονιά παρουσίασε εκπομπή αφιερωμένη στις μέρες του 2008 με τίτλο: «Η εξέγερση των μαθητών».
Ο Δεκέμβρης του 2008 είχε διεθνή αντίκτυπο. Ξένα τηλεοπτικά δίκτυα και εφημερίδες τον έκαναν πρώτο τους θέμα για ημέρες. Εικόνες από τις 18 μέρες του Δεκέμβρη έκαναν τον γύρο του κόσμου. Πραγματοποιήθηκαν εκατοντάδες διαδηλώσεις αλληλεγγύης από αναρχικούς, οργανώσεις της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς, φοιτητές και μαθητές σε πόλεις και χώρες ανά τον κόσμο. Ο Κομαντάτε Μάρκος, ηγετικό στέλεχος των Ζαπατίστας απηύθυνε χαιρετισμό στους εξεγερμένους. Οι κυβερνήσεις της Ευρώπης τρομοκρατήθηκαν με την ιδέα ότι θα ήταν θέμα χρόνου να έρθει η σειρά τους. Ο Σαρκοζί μάλιστα ομολόγησε το φόβο του για αντίστοιχες με την Ελλάδα ταραχές στη Γαλλία και έσπευσε να αποσύρει προωθούμενη αντι-εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Ο Δεκέμβρης του 2008, απέδειξε 2 χρόνια αργότερα, στο αντιμνημονιακό κίνημα του 2010-2011, πως μετά από αυτόν τίποτα δεν είχε μείνει ίδιο, μοιραία οι επόμενοι αγώνες έφεραν το αποτύπωμά του. Ο Δεκέμβρης του 2008 ενίσχυσε συλλογικές μορφές που προωθεί ο χώρος της αναρχίας, όπως αυτές των λαϊκών συνελεύσεων, των καταλήψεων και των αναρχικών στεκιών, ενώ οδήγησε και στη δημιουργία της ΑΝΤΑΡΣΥΑ το 2009.
Οι 18 ημέρες της εξέγερσης του 2008 μπορεί να μην άλλαξαν τον κόσμο ή την Ελλάδα. Ή μπορεί να μην ήρθαν ως συνέχεια άλλων μεγάλων πολιτικών εξεγέρσεων που έλαβαν χώρα στην Ευρώπη κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, όπως αυτή του Μάη του ’68 ή του Πολυτεχνείου το ’73. Άφησαν όμως τα σημάδιά τους στην ιστορία, σημάδια που μας βοηθούν να βγάζουμε χρήσιμα συμπεράσματα για τους δικούς μας αγώνες στο δικό μας τώρα. Οι εξεγέρσεις ούτε προβλέπονται ούτε προγραμματίζονται. Οι εξεγέρσεις απλά συμβαίνουν. Για να είναι νικηφόρες, δεν αρκεί η συσσωρευμένη οργή, αλλά απαιτείται η μετουσίωση της σε πράξη με στόχο το ξήλωμα της αστικής τάξης. Ο Δεκέμβρης του 2008 μας διδάσκει ότι οι εξεγέρσεις δεν είναι ουτοπία. Αυτό που μένει είναι στον επόμενο Δεκέμβρη που θα έρθει να ολοκληρώσουμε αυτό που αφήσαμε στη μέση.
της Κ.Π.