Ο κανόνας θα είναι η φυλακή
του Γιώργου Κακαρνιά, Δικηγόρου Αθηνών
Μπορεί ο εξαγγελλόμενος σκοπός του νομοσχεδίου για τον νέο Ποινικό Κώδικα (ΠΚ) και τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (ΚΠΔ) να είναι η «επιτάχυνση και η ποιοτική αναβάθμιση της ποινικής δίκης», ωστόσο αρκεί μία απλή ανάγνωσή του για να αντιληφθεί κανείς την πραγματικότητα. Άλλωστε, η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Δικαιοσύνης είχε ξεκαθαρίσει την κατάσταση από τον Νοέμβριο, με την μνημειώδη δήλωση του Φλωρίδη ότι ο κανόνας θα είναι η φυλακή και για τα πλημμελήματα.
Έχοντας, λοιπόν, ως πραγματική κατεύθυνση τον εγκλεισμό καταδικασθέντων ακόμα και για ελαφρές ποινές πλημμεληματικού χαρακτήρα, η κυβέρνηση έθεσε το νομοσχέδιο σε διαβούλευση περίπου δύο μηνών, στη διάρκεια της οποίας η συντριπτική πλειοψηφία του νομικού και όχι μόνο κόσμου άσκησε σκληρή κριτική. Όλοι οι δικηγορικοί σύλλογοι, οι νομικές σχολές, ενώσεις δικηγόρων, η Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων, φορείς, μεμονωμένοι δικαστές, εισαγγελείς και δικηγόροι τάχθηκαν ομόφωνα κατά της 7ης κατά σειρά παρέμβασης σε ΠΚ και ΚΠΔ, με μόνη εξαίρεση την Ένωση Εισαγγελέων.
Στις 9.2.2024, η κυβέρνηση κατέθεσε το σχέδιο νόμου στη Βουλή, όχι απλά αγνοώντας το σύνολο της διαβούλευσης, αλλά προσθέτοντας επιπλέον και νέες ισοπεδωτικές διατάξεις.
Οι αλλαγές είναι εκτεταμένες, ωστόσο παρατίθενται οι πιο σημαντικές, αυτές δηλαδή που θα έχουν πολύ σύντομα πολύ αρνητικές επιπτώσεις στην ποινική δίκη.
Οι πιο σημαντικές αλλαγές στον Ποινικό Κώδικα
52 και 54 ΠΚ: Αύξηση του ορίου ποινής στο κακούργημα στα 20 έτη και αύξηση περιορισμού σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων από τα 8 έτη στα 10.
85 ΠΚ: Μείωση ποινής μόνο μία φορά, ακόμα και αν στον καταδικασθέντα έχουν αναγνωριστεί περισσότερα του ενός ελαφρυντικά.
94 ΠΚ: Η ανώτατη συνολική ποινή (συγχώνευση) στα κακουργήματα επιστρέφει στα 25 έτη (από τα 20) και στα 10 έτη (από 8) στα πλημμελήματα.
99 ΠΚ: Αναστολή για ποινές έως 1 έτος, αντί για 3 που ισχύει σήμερα και αυτό δυνητικά, με σοβαρό κίνδυνο επιβολής περιοριστικών όρων. Για ποινές φυλάκισης έως 3 έτη, δυνατότητα έκτισης μέρους της ποινής, σε συνδυασμό με μετατροπή σε χρηματική. Οι αλλαγές αυτές αποτελούν την απόλυτη επιβεβαίωση της άκρως κατασταλτικής σκοπιμότητας της κυβέρνησης, η οποία θέλει να στέλνει καθημερινά εκατοντάδες ανθρώπους στη φυλακή για να εκτίσουν πλημμεληματικές ποινές ακόμα και από αμέλεια ή να τους καταδικάζει σε υπέρογκες ποινές σε χρήμα (άρθρο 57 ΠΚ), οι οποίες δεν θα μπορούν να πληρωθούν.
105Β ΠΚ: Ελάχιστο όριο έκτισης ποινής για ποινές φυλάκισης (πλημμέλημα) τα 3/5, όπως ισχύει για το κακούργημα, ενώ μέχρι σήμερα είναι τα 2/5.
106 και 108 ΠΚ: Προσθήκη των «χαρακτηριστικών του εγκλήματος» στα κριτήρια χορήγησης υφ’ όρον απόλυσης, όταν αυτό έχει ήδη κριθεί στο στάδιο επιβολής ποινής και δεν νοείται επαναξιολόγησή του σε πολύ μεταγενέστερο στάδιο.
168 ΠΚ: Προσθήκη διατάραξης λειτουργίας νοσηλευτικών ιδρυμάτων και σχολείων, μία άκρως στοχευμένη τροποποίηση κατά συγκεκριμένων μορφών διαμαρτυρίας.
187 ΠΚ: Χορήγηση αναστολής στην έφεση κατά πλημμεληματικής καταδίκης (συμμορία) υπό προϋποθέσεις. Εντελώς ανεπαρκής και απαράδεκτη τροποποίηση, αφού ανασταλτική ισχύ θα έπρεπε να έχει και η κακουργηματική μορφή.
265 και 289 ΠΚ: Αύξηση ποινών για το αδίκημα του εμπρησμού δασών και δήμευση περιουσίας. Πρόκειται για αντισυνταγματική παρεπόμενη ποινή που δεν έχει σχέση με το αδίκημα, αλλά θεσπίζεται για επικοινωνιακούς λόγους.
Οι πιο σημαντικές αλλαγές στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας
Όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, οι αλλαγές στον ΚΠΔ είναι ακόμα χειρότερες από αυτές του ΠΚ, καθώς καταργούν κάθε έννοια δίκαιης δίκης, οδηγούν σε διαδικασίες fast track και περιορίζουν απαράδεκτα το δικαίωμα στα ένδικα μέσα (έφεση κ.λπ.).
Ειδικότερα, καταργείται το Πενταμελές Εφετείο και ενισχύεται υπερβολικά το Μονομελές Πλημμελειοδικείο και το Μονομελές Εφετείο Κακουργημάτων. Έτσι, μονομελείς συνθέσεις θα δικάζουν σε πρώτο βαθμό σχεδόν όλες τις υποθέσεις, χωρίς τις δικαιοδοτικές εγγυήσεις μίας πολυμελούς σύνθεσης. Ο παραλογισμός καταδεικνύεται στο άρθρο 111 ΚΠΔ για την εκδίκαση εφέσεων κατά αποφάσεων του Τριμελούς Εφετείου Κακουργημάτων, όπου και πάλι θα εκδικάζονται από το ίδιο δικαστήριο, απλώς από αρχαιότερους δικαστές…
215 ΚΠΔ: Κατάργηση του θεμελιώδους δικαιώματος του κατηγορούμενου να εξετάζει μάρτυρα αστυνομικό ή άλλον ανακριτικό υπάλληλο. Πλέον θα αναγιγνώσκεται η κατάθεσή του και μόνο αν κρίνει το δικαστήριο θα καλείται να καταθέσει στο ακροατήριο. Ακόμα και στο κακούργημα, ο κατηγορούμενος πρέπει να ζητήσει την κλήτευση του μάρτυρα πέντε μέρες μετά την κλήτευσή του στο ακροατήριο, προϋπόθεση που απαιτεί από τον ίδιο να γνωρίζει Δικονομία ή να έχει οπωσδήποτε δικηγόρο και να τον έχει ενημερώσει εγκαίρως για την επίδοση της κλήτευσης. Πρόκειται για ρύθμιση που καταλύει κάθε έννοια δίκαιης δίκης και είναι δεδομένο ότι θα οδηγήσει σε καταδίκες από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
238Α ΚΠΔ: Εξέταση μαρτύρων και κατηγορουμένων με τεχνολογικά μέσα, δηλαδή εξ αποστάσεως, μία ρύθμιση που προσβάλει ανεπανόρθωτα το θεμελιώδες δικαίωμα στην απολογία.
309 ΚΠΔ: Περιορισμός της ενδιάμεσης διαδικασίας στα συμβούλια, με υπέρμετρη αύξηση της απευθείας παραπομπής σε δίκη. Πέραν της συμφόρησης των ακροατηρίων από χιλιάδες υποθέσεις που θα είχαν αξιολογηθεί και απορριφθεί στο ενδιάμεσο στάδιο από τα αρμόδια συμβούλια, καταργούνται οι δικονομικές εγγυήσεις που παρέχει η εξέταση της υπόθεσης από δικαστές, πριν φτάσει στο δικαστήριο.
349 ΚΠΔ: Περιορισμός αναβολών σε μία και μάλιστα με την επιβολή παραβόλου. Ωστόσο δεν προβλέπεται τίποτα για τις αμέτρητες υποθέσεις που αναβάλλονται λόγω παρέλευσης ωραρίου, με αποτέλεσμα χιλιάδες χαμένες εργατοώρες από δικηγόρους, κατηγορούμενους, μάρτυρες κ.λ.π.
404 ΚΠΔ: Αφαίρεση αρμοδιοτήτων από τους ενόρκους στο Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο. Πλέον θα αποφασίζουν μόνο για την ενοχή και την κύρια ποινή, όχι για ελαφρυντικά, παρεπόμενες ποινές, συνολική ποινή.
424 ΚΠΔ: Πλέον θα είναι πιο εύκολη η κράτηση του κατηγορούμενου στην αυτόφωρη διαδικασία.
Παράλληλα, αυξάνονται τα ελάχιστα όρια στις χρηματικές ποινές, επιβάλλονται παράβολα για διάφορες διαδικασίες (π.χ. αίτηση εξαίρεσης δικαστή, αναβολόσημο) και αυξάνονται τα ήδη υπάρχοντα παράβολα και υπερτριπλασιάζονται τα δικαστικά έξοδα (δηλαδή τα έξοδα που πληρώνει ο καταδικασθείς).
Το συγκεκριμένο νομοσχέδιο δεν είναι ένα ακόμα νομοσχέδιο αυστηροποίησης της ποινικής δίκης. Πρόκειται για ένα ακραία αντικοινωνικό νομοσχέδιο που αλλάζει εντελώς τη διαδικασία απονομής δικαιοσύνης, αποσκοπεί στην επιβολή κοινωνικής πειθαρχίας δια του φόβου, στην εμπέδωση της ανάγκης του κράτους καταστολής, στην επέκταση της δικαστικής αυθαιρεσίας και στην αποψίλωση θεμελιωδών δικαιωμάτων για τα οποία χύθηκε πολύ αίμα.
