του Νίκου Πελεκούδα
Υποψήφιου Διδάκτορα Κοινωνικής Πολιτικής, καθηγητή σε Φροντιστήρια
Όσο και αν προσπαθήσουμε να βρούμε ευθείες αντιστοιχίσεις ανάμεσα στα μπολσεβίκικα κριτήρια (για μια διεθνιστική αντιπολεμική πολιτική) και το σοσιαλισμό στην Ελλάδα, τα κρίσιμα χρόνια από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι και το 1922, δε θα τα καταφέρουμε. Αυτό φυσικά δεν αναιρεί το μεγαλείο της αντιπολεμικής δράσης στο μικρασιατικό μέτωπο που θα φτάσουν να πραγματοποιήσουν μέλη του. Όμως αξίζει να δούμε αυτή τη σχέση της επίδρασης της σοσιαλιστικής επανάστασης στη Ρωσία, και στις πολιτικές των Ελλήνων σοσιαλιστών ιδιαίτερα στο καυτό πεδίο της εναντίωσης στον πόλεμο. Για να γίνει καθαρή αυτή η εξέλιξη θα χωρίσουμε σε 4 περιόδους το ζήτημα. Ας τις δούμε αναλυτικά:
ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ Α’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Την στιγμή της κήρυξης του πολέμου το ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα συγκροτείται από ομάδες, αντίπαλες προφανώς μεταξύ τους κάποιες από αυτές. Στο πεδίο ειδικά της αντιπολεμικής πάλης και γενικά της εναντίωσης στον εθνικισμό και τη Μεγάλη Ιδέα τα πράγματα θα λέγαμε πως εξελίσσονται με διάσπαση μεταξύ τους. Επιφανείς προσωπικότητες όπως ο Δρακούλης και ο Γιαννιός, με σαφείς όμως χρόνια πριν υποχωρήσεις σε πιο εθνικές σοσιαλιστικές θέσεις, θα σταθούν στο πλευρό του Βενιζέλου και προφανώς υπέρ της συμμετοχής της Ελλάδας στον πόλεμο στο στρατόπεδο της Αντάντ. Από την άλλη μεριά είναι η Φεντερασιόν, που θα έρθει σε αντίθεση με τη Βενιζελική πολιτική, και θα επιτεθεί στην επεκτατική μεγαλοϊδεατική πολιτική. Δυστυχώς όμως θα ταυτιστεί υπό το σύνθημα της ουδετερότητας με την πολιτική του θρόνου, φτάνοντας μάλιστα στο σημείο να δώσει και δικούς της υποψήφιους στα ψηφοδέλτια των Αντιβενιζελικών. Ευνόητα αυτό το γεγονός θα οδηγήσει σε κρίση την ίδια τη Φεντερασιόν. Θα φτάσουμε στο καλοκαίρι του 1917 για να δούμε ομάδες της Αθήνας και του Πειραιά να εκδίδουν κάπως πιο οργανωμένα αντιπολεμικές προκηρύξεις, χωρίς όμως κάποια ιδιαίτερη μαζικότητα και επίδραση. Γενικά θα πρέπει να διαπιστώσουμε για την περίοδο αυτή δύο σημαντικά στοιχεία. Το ένα είναι πως για ολόκληρη την περίοδο από το τέλος του 19ου αιώνα έως και το χρονικό σημείο που αναφερόμαστε, το σοσιαλιστικό κίνημα στην Ελλάδα συναντά πάντα το όριο της εθνικής «ολοκλήρωσης» και της οικονομικής ανάπτυξης που θέτουν οι κυρίαρχες τάξεις. Το δεύτερο και προφανές είναι πως δε φαίνεται να υπάρχει κάποια οργανική σχέση με την Αριστερά του Τσίμερβαλντ, παρόλο που με τις θέσεις της συμφωνούν τόσο η Φεντερασιόν όσο και η Σοσιαλιστική Ένωση του Παναγή Δημητράτου.
ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΑΠΟΒΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ
Είναι αυτή η κατάσταση αμέσως μετά την κήρυξη του πολέμου και σίγουρα μέχρι το 1917 όπου θα έχουμε και τη νίκη της Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης. Το Νοέμβρη του 1918 όπως είναι γνωστό, θα ιδρυθεί η ΓΣΕΕ και το ΣΕΚΕ προφανώς υπό τον άμεσο απόηχο και επίδραση της μπολσεβίκικης νίκης. Βέβαια αυτό δε σημαίνει πως έχουμε και μια αυτόματη μεταλαμπάδευση κριτηρίων και προγραμμάτων. Βέβαια η κοινωνία δεν είναι ήσυχη. Η εργατική τάξη ήδη κουρασμένη και οικονομικά σμπαραλιασμένη, θα αρχίσει να αρνείται τις βενιζελικές επιλογές τη απόβασης στη Σμύρνη και την οικονομική αφαίμαξη για τη συντήρηση των στρατευμάτων εκεί. Οι υπαρκτές αντιπολεμικές διαθέσεις θα εκφραστούν και με κλαδικές απεργίες με κλαδικά αιτήματα. Οι πρωταγωνιστές των απεργιών πάντα ως ένδειξη τιμωρίας θα οδηγούνται στο μικρασιατικό μέτωπο. Άλλωστε στην ίδια τη ΓΣΕΕ θα υπάρξει μια διάσπαση στην πολιτική κατεύθυνση αλλά και στους όρους συνδικαλιστικής πάλης ανάμεσα στους υπερασπιστές ενός συντεχνιακού συνδικαλισμού με βενιζελική ηγεμονία, και από την άλλη μεριά τους ανθρώπους του ΣΕΚΕ κατά βάση που παλεύουν για μια συνολική σοσιαλιστική αντικαπιταλιστική πολιτική στο εργατικό κίνημα. Πρακτικά όμως στο πεδίο των κεντρικών πολιτικών επιλογών δε θα καταφέρουν να ξεπεράσουν το «αντιπολεμικό» όριο του αντιβενιζελικού στρατοπέδου, και σε μεγάλο βαθμό θα ταυτιστούν με αυτό.
Σε ένα κοινωνικό κλίμα που έδινε σαφείς δυνατότητες αντιπολεμικής επαναστατικής πάλης πιο κοντά στα μπολσεβίκικα πρότυπα, με μια σαφή κάθετη άρνηση της εκστρατείας στη Μικρά Ασία, το ΣΕΚΕ θα παραμείνει δέσμιο των αποφάσεων του Πρώτου Συνεδρίου του, όπου έμμεσα θα είναι υπέρ της εκστρατείας. Αυτές οι αποφάσεις δυστυχώς θα θέσουν το Κόμμα πολύ μακριά από την Ρώσικη Επανάσταση και τα διδάγματα της διεθνιστικής πολιτικής πάλης των πρωταγωνιστών της.
Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ. ΑΝΤΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ
Είναι γνωστά τα γεγονότα του Αυγούστου του 1922, και δεν χρειάζεται να εστιάσουμε σε αυτά. Στο πεδίο που μας ενδιαφέρει μπορούμε αβίαστα να συμπεράνουμε ότι το ΣΕΚΕ, στο βαθμό που ενίσχυε τα αντιπολεμικά χαρακτηριστικά του, ως αποτέλεσμα και της σύνδεσής του πια από το 1919 με την Κομμουνιστική Διεθνή. Η σαφής καταδίκη του σοσιαλσωβινισμού, σαφής επιδίωξη της Διεθνούς υπό την καταλυτική επιρροή του μπολσεβικισμού, θα δυναμώσει και τις πιο διεθνιστικές φωνές εντός του. Από αυτή την άποψη και οπτική, είναι αλήθεια πως θα χαθεί πολύτιμο έδαφος στο πεδίο της άμεσης πολιτικής εξαιτίας των θεωρητικών ταλαντεύσεων και της πλήρους απόστασης στο προγραμματικό πεδίο από την άμεση επίδραση της σοσιαλιστικής επανάστασης και του μπολσεβικισμού. Παρόλα αυτά όμως δεν μπορούμε να μην τονίσουμε πως η προγραμματική στροφή σταδιακά μετά το 1919, έδωσε την ευκαιρία να υπάρξει μια από τις πλέον λαμπρές και αυθεντικά μπολσεβίκικες στιγμές στο εργατικό κίνημα στη χώρα, με τη δουλειά στο Μικρασιατικό Μέτωπο που θα οργανώσουν ο Παντελής Πουλιόπουλος, Ο Γιώργος Νίκολης και ο Ελευθέριος Σταυρίδης όπου και θα κυκλοφορήσουν και το έντυπο Ερυθρός Φρουρός. Ο Πουλιόπουλος άλλωστε θα είναι και ο ιθύνων νους στις προκηρύξεις που θα κυκλοφορήσει το Κεντρικό Συμβούλιο των Κομμουνιστών Φαντάρων του Μικρασιατικού Μετώπου.
Τέλος με βεβαιότητα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ένα από τα πλέον κρίσιμα καθήκοντα, τότε και τώρα, είναι η σύνδεση του πολέμου με το ίδιο το κοινωνικό πρόβλημα, την ανεργία, τους μισθούς και γενικότερα τη διαβίωση. Το ΣΕΚΕ ίσως λόγω της καθυστερημένης εμφάνισης μιας πραγματικά διεθνιστικής γραμμής, είναι σίγουρο πως δεν κατάφερε να συνδέσει σε μια συνολική αντικαθεστωτική κατεύθυνση την υπαρκτή δυσαρέσκεια για τον πόλεμο με τις απεργιακές κινητοποιήσεις της διετίας 1919-1921. Ίσως εκεί βρίσκεται και ένα από τα ισχυρότερα στοιχεία του μπολσεβικισμού που αξίζει να διδαχτούμε όλοι.
Ενδεικτικές πηγές για το παρόν άρθρο
Smith M. L. (2009), Το όραμα της Ιωνίας, ΜΙΕΤ
Παλούκης Κ. (2016), Οι Έλληνες Σοσιαλιστές, ο Εθνικός Διχασμός και ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Μαρξιστική Σκέψη, τ. 21
Hering G. (2008), Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936, ΜΙΕΤ
Γιανουλόπουλος Γ. (2003), Η ευγενής μας τύφλωσις-Εξωτερική πολιτική και «εθνικά θέματα» από την ήττα του 1897 έως τη Μικρασιατική Καταστροφή, Βιβλιόραμα
