Χθες Κυριακή 25 Ιουλίου ανακοινώθηκε θάνατος του Οτέλο Σαράιβα ντε Καρβάλιο, γνωστού ως ηγέτη και πρωταγωνιστή της επανάστασης των Γαρυφάλλων στην Πορτογαλία τον Απρίλη του 1974, μίας από τις τελευταίες απόπειρες επαναστατικής ανατροπής στη Ευρώπη.
Η εποχή του ’68 ήταν ακόμα σαν χθες, η Ευρώπη συνταραζόταν από κύματα αγώνα και νέες ιδέες για την ανατροπή του καπιταλισμού, οι ΗΠΑ ψυχορραγούσαν πάνω από το Βιετνάμ, τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα νικούσαν, υπήρχε ακόμα η αίγλη του Τσε Γκεβάρα και της Πολιτιστικής Επανάστασης, νέες ιδέες ξεπηδούσαν παντού.
Η δεκαετία του 1970 ξεκίνησε για την Πορτογαλία όχι με τους καλύτερους οιωνούς καθώς η πολύχρονη δικτατορία – από το 1926 με τον Σαλαζάρ – μπορεί να κρατιόταν ακόμα αλλά οι αποικιακοί πόλεμοι στην Αφρική, την Μοζαμβίκη την Αγκόλα και την Γουινέα Μπισσάου ή του Τιμόρ στην Ινδονησία προκαλούσαν μεγάλη αιμορραγία τόσο σε ανθρώπινο αίμα όσο και σε κόστος (το 40% του προϋπολογισμού πήγανε στους εξοπλισμούς). Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1973 αποκάλυψε την γύμνια της πορτογαλικής οικονομίας και μόνον οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης – η χώρα είναι η πιο φτωχή στην Ευρώπη – και το ξεζούμισμα των αποικιών τη κρατούσαν όρθια.
Παρόλη την πολιτική καταπίεση την απαγόρευση κομμάτων και ελεύθερων συνδικάτων, την λογοκρισία και την αστυνομοκρατία, είναι γνωστή για την βαρβαρότητά της η μυστική αστυνομία, οι εξελίξεις στην υπόλοιπη Ευρώπη δεν αφήνουν ανεπηρέαστη την πορτογαλική κοινωνία. Ειδικά στον στρατό το τέλμα των επιχειρήσεων δημιουργεί μεγάλη απογοήτευση ειδικά στα πιο χαμηλόβαθμα τμήματα των αξιωματικών. Την ίδια ώρα η ιδεολογική προπαγάνδα του Λαϊκού Απελευθερωτικού Μετώπου της Αγκόλας (MPLA), που όπως και η πλειοψηφία των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων είναι μαρξιστικής ιδεολογίας, επηρεάζει μεγάλο κομμάτι των αποικιακών στρατευμάτων. Σύντομα το 1972-1973 κατώτατοι αξιωματικοί ιδρύουν μία παράνομη και μαζική οργάνωση, το Κίνημα των Ενόπλων Δυνάμεων (MFA). Με συνωμοτικό τρόπο καταφέρνουν το ξημέρωμα της 25ης Απριλίου 1974, με αρχηγό τον ταγματάρχη Οτέλο Σαράιβα ντε Καρβάλιο να καταλάβουν την εξουσία στην Πορτογαλία. Το σάπιο καθεστώς των επιγόνων του Σαλαζάρ τις πρώτες εκείνες ώρες δεν βρίσκει κανέναν να το υπερασπιστεί καθώς οι στρατιώτες του MFA καταλαμβάνουν τους δρόμους των πόλεων.
Σύντομα οι εργαζόμενοι αλλά και οι αγρότες αντιλαμβάνονται ότι δεν είναι μία ενδοαστική διαμάχη αλλά ένα κίνημα που ήρθε να ανατρέψει εκ βάθρων το καθεστώς και αναλαμβάνουν δράση. Ξεκινάνε οι καταλήψεις των εργοστασίων και των αγροκτημάτων, εκλέγονται παντού τοπικές επιτροπές που οργανώνουν την ζωή και τα αιτήματα τους, αποκαλύπτονται οι συνεργάτες της χούντας και οι πράκτορες της αστυνομίας. Εφημερίδες και ο ραδιοφωνικός σταθμός της καθολικής εκκλησίας καταλαμβάνονται και λειτουργούν με εργατικό έλεγχο και γίνονται η φωνή όλων των αγώνων. Οι άστεγοι και οι εξαθλιωμένοι καταλαμβάνουν σπίτια, πολυτελή ξενοδοχεία, πλουσιόσπιτα και εγκαταλελειμμένα κτίρια (μόνον 2.000 κτίρια στη Λισαβώνα) ενώ πολλά από αυτά γίνονται ΚΑΠΗ, παιδικοί σταθμοί ή γραφεία οργανώσεων, ενώ σχολές και σχολεία καταλαμβάνονται και λειτουργούν με κοινές επιτροπές δασκάλων και φοιτητών ή μαθητών. Παντού βγαίνουν εφημερίδες και προκηρύξεις κάθε είδους, ακόμα και μέσα σε στρατιωτικές μονάδες που κάνουν συνελεύσεις και συζητήσεις μέσα στους στρατώνες. Οι πρώτες οργανώσεις βγαίνουν από την μακροχρόνια παρανομία, νέες γεννιούνται ειδικά του Μαοϊκού αλλά και του Τροτσκιστικού ρεύματος. Η αίσθηση ότι κάτι πολύ μεγάλο μπορεί να γίνει είναι διάχυτη παντού.
Μπροστά στην καταιγίδα των καταπιεσμένων και με ένα σημαντικό κομμάτι του στρατού (το MFA) να παραμένει ένοπλο και ενωμένο με τον λαό, η αστική τάξη τους πρώτους μήνες υποχωρεί και έχουν ήδη ξεκινήσει και οι πρώτες σημαντικές υποχωρήσεις, το 54% της οικονομίας εθνικοποιείται, γίνεται μεγάλος αναδασμός της γης, επιβάλλεται ισχυρή προστατευτική νομοθεσία για τους ενοικιαστές, στήνονται οι πρώτες δομές πρόνοιας, δίνεται 30% αύξηση στους μισθούς ενώ εκατοντάδες διευθυντές συνεργάτες του καθεστώτος απολύονται. Πολλές από τις κατακτήσεις εκείνων των ημερών παραμένουν ζωντανές μέχρι και το 2012 που καταργούνται ελέω μνημονίων.
Αλλά την ίδια ώρα η πλουτοκρατία ετοιμάζεται για την αντεπίθεση. Από την πρώτη προσπάθεια να στήσει μία διαδήλωση «νοικοκυραίων» τον Σεπτέμβρη του 1974 που διαλύθηκε από την μαζική αντιδιαδήλωση που καλέστηκε έγκαιρα από τις οργανώσεις και τα συνδικάτα έως την στρατιωτική επίθεση στις δυνάμεις τους MFA τον Μάρτη του 1975 που απότυχε και αυτή, όλα αυτά πείσμωσαν τον κόσμο ακόμα περισσότερο, κάθε δυναμική προσπάθεια αντιμετώπισης της επανάστασης ων γαρυφάλλων όχι μόνο αποτύγχανε αλλά οδηγούσε σε ακόμα πιο ριζοσπαστική μορφή τους αγώνες και τις διεκδικήσεις.
Δεν ήταν πια εσωτερική υπόθεση της Πορτογαλίας. Η υπόλοιπη Ευρώπη κοιτούσε με αγωνία. Η Ιταλία έτσι και αλλιώς ήταν σε αναβρασμό, η Ελλάδα έμπαινε στην δική της μάχη για την μεταπολίτευση ενώ σε πολλές άλλες χώρες η οικονομική κρίση δημιουργούσε αναταραχές στους εργαζόμενους και την νεολαία, ενώ κινδύνευε η ελεγχόμενη αλλαγή καθεστώτος στην Ισπανία. Η εικόνα μιας χώρας μέλους του ΝΑΤΟ να ταλαντεύεται μεταξύ επανάστασης και μεταπολίτευσης δεν ήταν η πιο καθησυχαστική. Ειδικά όταν ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης των γαρυφάλλων, Οτέλο ντε Καρβάλιο, φωτογραφίζεται αγκαλιά με τον Κάστρο. Τα σχέδια για στρατιωτική εισβολή από την Ισπανία όμως δεν χρειάστηκε να ενεργοποιηθούν. Οι πολιτικές αδυναμίες του κινήματος θα οδηγήσουν στον εκφυλισμό και στην επικράτηση της «τάξης».
Το MFA, που εξακολουθεί να έχει την πρωτοκαθεδρία αλλά όχι και την πολιτική ισχύ είναι διασπασμένο σε δύο πτέρυγες μία δεξιά που επιθυμεί τον άμεσο συμβιβασμό, μία εκδηκρατικοποίηση και την αποαποικιοποίηση, και μία αριστερή με ηγέτη τον Καρβάλιο που αναζητά πιο ριζοσπαστικές κατευθύνσεις. Και οι δύο πτέρυγες παραμένουν μια μικρή δύναμη μέσα στο στράτευμα και πολύ περισσότερο στην κοινωνία πέρα της σαφούς δημοφιλίας που απολαμβάνουν.
Το Κομμουνιστικό κόμμα που έχει μεγάλη επιρροή σε εργάτες και αγρότες και είχε κατορθώσει να έχει οργανωμένη παράνομη δύναμη μέσα στην χούντα είναι ένα κλασσικό σταλινικό ρεφορμιστικό κόμμα, κινείται ενάντια στο προχώρημα της επανάστασης και πολλές φορές καταγγέλλει απεργίες και καταλήψεις μιλώντας συνέχεια για προβοκάτορες και υπερβολές στα αιτήματα και τις μορφές πάλης προτιμώντας μερικές θέσεις σε κυβέρνηση και κρατικό μηχανισμό. Το Σοσιαλιστικό κόμμα ανύπαρκτο πριν τον Απρίλη του 1974, μόνον με ανασυγκρότηση στην Γερμανία μετά την άνοιξη του ‘74 κατορθώνει και εμφανίζεται, μπορεί και γίνεται ένας σχετικά ισχυρός γραφειοκρατικός μηχανισμός που καταλαμβάνει την πρώτη θέση στις εκλογές του Απρίλη του 1975 για να αποχωρήσει όμως αμέσως μετά με καταγγελίες ότι η χώρα απειλείται με εμφύλιο πόλεμο.
Η στιγμή των μεγάλων πολιτικών αποφάσεων – ή με την επανάσταση ή με την μεταρρύθμιση – ξαναχτυπά την πόρτα της ιστορία. Χωρίς την ύπαρξη μίας ισχυρής επαναστατικής αριστεράς την στιγμή της κρίσης να δώσει το πολιτικό σχέδιο για την συνέχεια, η σύγχυση η ηττοπάθεια λειτουργούν και παραλύουν. Ο δήθεν ρεαλισμός μίας απλής εκδημοκρατικοποίησης εμφανίζεται ως η μόνη υλοποιήσιμη προοπτική. Αυτό που έλειψε ήταν μία ισχυρή οργάνωση που ριζωμένη στην εργατική τάξη και τη νεολαία θα είχε το σχέδιο για ξεπεράσματος της ρεφορμιστικής αντίδρασης και θα οδηγούσε στο καίριο κτύπημα στους αστικούς μηχανισμούς.
Ο Οτέλο Καρβάλιο, ηγήθηκε μίας από τις τελευταίες στην Ευρώπη προσπάθειες αλλαγής πιστός στον πνεύμα της εποχής. Οι συνθήκες δεν οδήγησαν εκεί που ίσως ονειρεύτηκε, αλλά έδωσαν για άλλη μία φορά μία νότα αισιοδοξίας, ότι η επανάσταση είναι μια ζωντανή προοπτική. Και τα μαθήματα για άλλη μια φορά επαναλήφθηκαν.
Η αστική αντίδραση δεν θα παραδοθεί εύκολα, δεν θα πάρει το ελικόπτερο και θα φύγει αλλά θα σκαρφιστεί κάθε τρόπο, ακόμα και τους πιο αιματηρούς προκειμένου να κρατήσει την εξουσία της. Η ανάγκη να ξεπεραστούν έγκαιρα οι ρεφορμιστικές αυταπάτες και να απεγκλωβιστούν οι μάζες από αυτή είναι καίριο καθήκον κάθε επαναστάτη που όμως δεν μπορεί να περιμένει να γίνει την τελευταία στιγμή αλλά θέλει πολιτική και οργανωτική προετοιμασία από πριν.
Ο Οτέλο έμεινε σε όλη την ζωή του πιστός σε εκείνες τις γραμμές του Απρίλη του 1974. Δεν λύγισε ούτε όταν με ψεύτικες κατηγορίες για τρομοκρατία τον έστειλαν στην φυλακή όπου έμεινε χρόνια, ούτε υποχώρησε στις δεκαετίες που ακολούθησαν και τα μεγάλα οράματα της νιότης του έμειναν ζωντανά. Ούτε ιδιώτευσε αλλά έμεινε μια ζωντανή παρακαταθήκη για τις μάχες που οι επόμενες γενιές έδωσαν και δίνουν.
Ξέρουμε ότι σήμερα οι αστικές δυνάμεις και οι φίλοι τους στην Πορτογαλία και όχι μόνο, ανάσαναν. Ο Οτέλο Καρβάλιο μέχρι σήμερα τους θύμιζε ότι ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός και δεν είναι δικός τους. Είναι δικός μας. Ο Οτέλο, τα γαρύφαλλα, ο κομμουνισμός.
του Α.Ω.
