Στον εικοστό αιώνα διαμορφώθηκαν πολλά ιδεολογικοπολιτικά ρεύματα της εργατικής τάξης με αναφορά τον κομμουνισμό και την αναρχία. Μετά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο η συντριπτική πλειοψηφία των οργανώσεων της ευρωπαϊκής αριστεράς και αναρχίας λειτουργούσε μέσα στο πλαίσιο που δημιουργούσε η οικονομική ανάπτυξη και το δημοκρατικό περιβάλλον του αστικού κοινοβουλευτισμού. Βασίζονταν στη στρατηγική της δικαιότερης αναδιανομής του εισοδήματος και των διευρύνσεων των δημοκρατικών δικαιωμάτων. Αντίστοιχα, οι στρατηγικές εξαντλούνταν σε μια διπλή ανάθεση: είτε σε ένα δημοκρατικό κινηματισμό είτε στην υποστήριξη του «σοσιαλιστικού» στρατοπέδου. Είτε, δηλαδή, σε μια περιγραφή μιας «πιο δημοκρατικής» διαχείρισης των κοινωνικών προβλημάτων, είτε σε μια δικαιότερη και φιλολαϊκή διανομή του συνολικού παραγόμενου προϊόντος.

Η κατάρρευση του «σοσιαλιστικού» στρατοπέδου στα τέλη της δεκαετίας του `80 παρ` όλο το παγκόσμιο σοκ που έφερε στις τάξεις της παγκόσμιας εργατικής τάξης, δεν άλλαξε τα μεθοδολογικά εργαλεία των οργανώσεων. Οι υποστηρικτές του ανατολικού μοντέλου «επιβεβαιωμένοι», προσδέθηκαν σε μια ιστορική υπεράσπιση των παλιών καλών καιρών και μια προσμονή «νέων & καλύτερων συνθηκών», οι «κινηματικοί» θεώρησαν πως ήρθε η ώρα της ιστορικής δικαίωσης των απόψεων τους.

Για όλες τις μεταπολεμικές δεκαετίες, οι παραπάνω «βεβαιότητες» για τον τρόπο που συγκροτείται μια αντικαπιταλιστική στρατηγική, δημιουργούσαν ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις και επεξεργασίες και συνέθεταν ένα τεράστιο πλέγμα οργανώσεων που μπορούσε να βασιστεί η εργατική τάξη. Η παγκόσμια οικονομική κρίση, όμως, που ξέσπασε το 2008 άλλαξε άρδην τους όρους που γινόταν η συζήτηση μέσα στο κίνημα. Η προσχώρηση όλων και μεγαλύτερων κομματιών του κινήματος σε συνδιαχειριστικές λογικές, απλά συμπαρέσυραν και αυτά τα κομμάτια στη στρατηγική συνθηκολόγησης του Λούλα και του ΣΥΡΙΖΑ. Ο οικονομίστικος και δημοκρατικός κινηματισμός συντρίβεται από την καταστροφική λαίλαπα της αστικής αντεπαναστάσης ενώ η ρομαντική αναπόληση του «παλιού, καλού σοσιαλιστικού στρατοπέδου» δεν αρκεί ούτε για παυσίπονο στις πληγές που έχουν δημιουργηθεί στο σώμα του παγκόσμιου προλεταριάτου.

Πλέον, στην εποχή της πιο βαθειάς οικονομικής κρίσης μετά από αυτή του 1929 την ώρα που η αστική τάξη φαίνεται έτοιμη να εγκαταλείψει το δημοκρατικό κοινωνικό συμβόλαιο της με την εργατική τάξη, την ώρα που τα τύμπανα της ακροδεξιάς, του εθνικισμού και του πολέμου περικυκλώνουν τις τελευταίες δημοκρατίες της ΕΕ και των ΗΠΑ, οι οργανώσεις του ταξικού κινήματος φαίνονται ανίκανες να επανακαθορίσουν τη στρατηγική τους και να αλλάξουν τα εργαλεία τους προκειμένου να ανταποκριθούν με επάρκεια αλλά και οραματικά στις νέες συνθήκες που ορίζει η αστική τάξη. Τις τελευταίες 6-7 δεκαετίες η στρατηγική της εξέγερσης, πέρα από μία αόριστη ιδεολογική αναφορά σε ένα ηρωικό παρελθόν που όλο μοιάζει πιο μακρινό και θάβεται κάτω από μία στοίβα προϋποθέσεων και συμβάσεων, έχει σπιλωθεί και θεωρείται ένα περιθωριακό εργαλείο ολιγομελών ομάδων. Η ιστορία, όμως, διδάσκει και μια άλλη προσέγγιση.

Η υπεράσπιση των συμφερόντων της εργατικής τάξης ως αναπόσπαστο μέρος την παγκόσμιας ιστορίας της ανθρωπότητας

Η αστική τάξη ως άξιος κληρονόμος των ταξικών κοινωνιών του παρελθόντος της περιγράφει μια ιστορική «αλήθεια» που οι πληβείες τάξεις έχουν το ρόλο του κομπάρσου, το ρόλο της άμορφης μάζας έρμαιο των «μεγάλων» πολιτικών σχεδίων και «μεγάλων» ιστορικών προσωπικοτήτων. Πολύ περισσότερο στις αστικές επαναστάσεις του 18ου και του 19ου αιώνα η υπό διαμόρφωση εργατική τάξη διαμόρφωνε τα σχέδια και τα οράματα της ως βασικός παράγοντας της, τότε, αυριανής κοινωνίας.

Τη Γαλλική Επανάσταση του 1789 δεν την έκαναν οι Τζήμεροι και οι Μπακογιάννηδες της εποχής. Η Βαστίλη δεν έπεσε για να πηγαίνουν φυλακή αυτοί που χρωστάνε. Η αποδόμηση της βασιλικής παντοκρατορίας δεν έγινε ένα ατομικίστικο λαιφστάιλ, αλλά βασισμένη στα ιδανικά της παγκόσμιας Αδελφοσύνης, της Ισότητας και της Ελευθερίας ως ζωντανό πλαίσιο διεκδίκησης των πληβειακών μαζών των πόλεων και της υπαίθρου. Η έννοια της Κοινωνικής Δικαιοσύνης είναι που οδήγησε τους χιλιάδες Αβράκωτους να αναζητήσουν ένα συλλογικό αύριο για όλη την Ανθρωπότητα. Οι επαναστάσεις αυτές, όμως, θεωρούνται αστικές όχι λόγω της συμμετοχής «αστών» ως φυσικά υποκείμενα αλλά λόγω κυριαρχίας του πολιτικού προγράμματος που εκπορευόταν από την αστική τάξη της εποχής. Στο εσωτερικό των επαναστάσεων διεξαγόταν ένας εσωτερικός εμφύλιος για τη στρατηγική που θα κυριαρχούσε. Η έννοια της ελεύθερης αγοράς, της ιδιοκτησίας αποκτούσαν άλλη σημασιοδότηση ανάλογα της κοινωνικής αναφοράς. [1]

Προφανώς και δεν ήταν ιστορικά ικανές οι συνθήκες της κυριαρχίας του πληβειακού ταξικού στρατοπέδου. Όμως μέσα στη φλόγα της επανάστασης άρχιζε να διαμορφώνεται μια ξεχωριστή κατεύθυνση. Ο Ροβεσπιέρος και οι Ιακωβίνοι δεν μπόρεσαν να υλοποιήσουν μια τέτοια κατεύθυνση. Αυτή η πολιτική κατεύθυνση ενταφιάστηκε κατ` αρχήν στα 1794 σ τη διάλυση των Ιακωβίνων και στην εκτέλεση του Ροβεσπιέρου αλλά πολύ περισσότερο με την κυριαρχία του Ναπολέοντα και τη διάλυση της Α Γαλλικής Δημοκρατίας.

Το πρώτο μισό του 19ου αιώνα έχουμε τη διαμόρφωση από τη μία του περιβάλλοντος της Ιερή Συμμαχίας, μιας αντιδραστικής ένωσης καθεστώτων και από την άλλη το ξέσπασμα πολλαπλών λαϊκών, δημοκρατικών εξεγέρσεων. Η κοινοβουλευτική δημοκρατία, η ελευθεροτυπία, η ανεξιθρησκία και ο διαχωρισμός εκκλησίας – κράτους διαμόρφωναν ένα παλλαϊκό πρόγραμμα όπου φαινόταν η δυνατότητα σύμπραξης αστικής με εργατική τάξη. Η νέα γαλλική εξέγερση του 1830 έγινε κάτω από την τρίχρωμη σημαία της γαλλικής δημοκρατίας παρ` όλο που υπήρχαν τα πρώτα δείγματα πολιτικής αυτονόμησης της εργατικής τάξης.

Η διαμόρφωση της Κοινωνικής Δημοκρατίας – Σοσιαλδημοκρατίας (SocialDemocracy) είναι η πρώτη εμφάνιση της Εργατικής Τάξης στο πολιτικό προσκήνιο. Στα πρώτα χρόνια δεν μπορούσε να ξεφύγει από τη σκιά της αστικού περιβάλλοντος. Θεωρούσε πως ο Σοσιαλισμός δεν ήταν τίποτε άλλο από τη διεύρυνση των δημοκρατικών και κοινωνικών δικαιωμάτων καθώς και δικαιότερης αναδιανομής εισοδήματος. Όλα αυτά μέχρι το 1848.

Η Γαλλική Εξέγερση του 1848 και η εμφάνιση της εργατικής τάξης ως ανεξάρτητο πολιτικό υποκείμενο

Μέσα σε 60 χρόνια η Γαλλία συγκλονίζεται από μια τρίτη εξέγερση. Το Φεβρουάριο του 1848 εγκαθιδρύεται η Δεύτερη Γαλλική Δημοκρατία εμπνεόμενη από τα οράματα της καθολικής ψηφοφορίας, της παλλαϊκής εκπαίδευσης, της ελευθεροτυπίας, της ελευθερίας οργάνωσης και συναθροίσεων, της ανεξιθρησκίας και του διαχωρισμού εκκλησίας – κράτους.

Όμως η αστική τάξη δεν ζει στο 18ο αιώνα των μικρών μανιφακτούρων βιοτεχνιών και σε ένα οικονομικό κλίμα ατέρμονης οικονομικής ανάπτυξης και επέκτασης . Πλέον έχει μεγάλα εργοστάσια που πλήττονται από την (τότε) οικονομική κρίση. Την ίδια εποχή έχει κυλίσει πολύ νερό στο αυλάκι της κοινωνίας, και πλέον οι καπιταλιστές αποτελούν ένα λειτουργικό και κυρίαρχο κομμάτι της κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Δεν είναι, πλέον, διαθέσιμοι να εμπλακούν σε ένα τυχοδιωκτικό παιχνίδι οικονομικών και πολιτικών στρατηγικών που θέτει η Σοσιαλδημοκρατία της εποχής υλοποιώντας τα αιτήματα και συμφέροντα των καταπιεζόμενων τάξεων. Ο 29χρονος Καρλ Μαρξ μόλις είχε παρουσιάσει το Κομμουνιστικό Μανιφέστο (κείμενο αρχών της οργάνωσης του «Ένωση Κομμουνιστών») και η εργατική τάξη στο Παρίσι διεκδικούσε τη δική της παρουσία στη νέα Γαλλική πραγματικότητα. Η δημιουργία της Εθνοφυλακής ως λαϊκός στρατός και το πρόγραμμα Εργατικών Εργαστηρίων (για την ανεργία) αποτελούσαν ξεχωριστές σημαντικές διεκδικήσεις.

Τα αστικά επιτελεία, όμως, όχι μόνο δεν αφουγκράζονται τις εργατικές διεκδικήσεις αλλά περικόπτουν κάθε ριζοσπαστική αιχμή του δημοκρατικού προγράμματος. Η καθολική ψηφοφορία παραπέμπεται στις καλένδες, η εθνοφυλακή αποτελεί καθεστωτικό πρόβλημα που πρέπει να εκλείψει και η συντηρητική συνθηκολόγηση επιτίθεται στις εργατικές διαδηλώσεις. Για πρώτη φορά στην ιστορία η εργατική τάξη καθιερώνει την Κόκκινη Σημαία ως ξεχωριστό σύμβολο απέναντι στην εθνική αστική. Ο Αύγουστος Μπλανκί, σοσιαλιστής της εποχής με συμμετοχή σε όλες τις εξεγέρσεις, έγραφε σε κείμενο του: «δεν ζούμε πια στο 1793, αλλά στο 1848! Η τρίχρωμη σημαία δεν είναι πια η σημαία της Δημοκρατίας, αλλά η σημαία του Λουδοβίκου Φιλίππου και της μοναρχίας. Υπό την τρίχρωμη σημαία διαπράχθησαν οι σφαγές στην οδό Transnonain, στο Faubourg de Vaise, στο Saint-Etienne και πάνω από 20 φορές βουτήχθηκε αυτή στο αίμα των εργατών. Ο λαός στα οδοφράγματα ύψωσε και εφέτος απέναντι της το κόκκινο χρώμα, όπως το ύψωσε και στα οδοφράγματα του Ιουνίου 1832, του Απριλίου 1834 και του Μαϊου 1839 και το καθαγίασε διπλά με την ήττα και την νίκη. Το κόκκινο χρώμα είναι πλέον το χρώμα αυτού του μαχόμευου λαού, μέχρι χθές κυμάτιζε υπερήφανα στις προσόψεις των κτιρίων και τώρα η αντίδραση το μολύνει σέρνοντάς το με ασέβεια στις λάσπες.» Χιλιάδες μέλη της οργάνωσης του Μπλανκί επιτίθενται ανεπιτυχώς στο κοινοβούλιο το Μάη του 1848 σε μια προσπάθεια κατάληψης της εξουσίας. Λίγες μέρες μετά από το όργιο τρομοκρατίας της αστικής τάξης, ξεσπάνε εργατικές διαδηλώσεις για «Δικαίωμα στην εργασία», «Συντακτική Συνέλευση για νέο Σύνταγμα» οι οποίες διαλύονται από δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες.

Η ήττας της εργατικής τάξης στα 1848 ήταν ήρθε περισσότερο ως ανωριμότητα παρά ως στρατιωτική συντριβή. Δεν είχε προλάβει να διαμορφωθεί ένα αυτοτελές σχέδιο και στρατηγική ενάντια στα αστικά επιτελεία. Στην ουσία έβλεπε τα διάφορα δημοκρατικά κόμματα από τη μία να επιτίθενται στις εργατικές διεκδικήσεις και από την άλλη να συνθηκολογούν με τα πιο συντηρητικά τμήματα του παλιού καθεστώτος. Λίγο πριν από την οριστική ήττα της Δεύτερης Γαλλικής Δημοκρατίας και την κυριαρχία του Ναπολέοντα Γ` και της Δεύτερης Γαλλικής Αυτοκρατορίας, τα αστικά και μικροαστικά επιτελεία καλούν το λαό να υπερασπιστεί τη Δημοκρατία. Η αποτυχία ήταν παταγώδης. Στρατός και Τύπος γέμισαν λιποτάκτες και ο Μαρξ έγραφε «Οι μικροαστοί πρόδωσαν τούς εκπροσώπους τους, μια που δεν παρουσιάστηκαν οι εθνοφύλακες, ή όπου παρουσιάστηκαν δεν άφησαν να στηθούν οδοφράγματα. Οι αντιπρόσωποι εξαπάτησαν τούς μικροαστούς, μια πού δεν βρέθηκαν πουθενά οι δήθεν οπαδοί της στο στρατό. Τέλος αντί να κερδίσει το δημοκρατικό κόμμα πρόσθετη δύναμη από το προλεταριάτο, το μόλυνε με τη δική του αδυναμία, και όπως γίνεται πάντοτε με τα ανδραγαθήματα των δημοκρατών, οι αρχηγοί ικανοποιήθηκαν με το να μπορούν να κατηγορούν «το λαό» τους για λιποταξία και ο λαός ικανοποιήθηκε με το να μπορεί να κατηγορεί τούς αρχηγούς του για απάτη.» [2]

Η Παρισινή Κομμούνα του 1871

Η αποτυχημένη εξέγερση του 1848 αποτέλεσε σύμβολο αναδιάταξης του ταξικού κινήματος. Νέες στρατηγικές, νέες οργανώσεις ξεπηδούν σε όλο τον πλανήτη προσπαθώντας να περιγράψουν το νέο «οδικό χάρτη» για την απελευθέρωση της εργατικής τάξης. Η προοπτική του Σοσιαλισμού φαίνεται πως μπορεί να περιγραφεί ξεχωριστά από τους μικροαστικούς συμβιβασμούς της αστικής τάξης.

Οι υποστηρικτές της Κοινωνικής Δημοκρατίας ως ειρηνική μετεξέλιξη της αστικής δημοκρατίας αποτελούν ένα μόνο τμήμα, πλέον, του κινήματος της εργατικής τάξης. Η δημιουργία της Α` Διεθνής στην οποία προσχωρούν Μαρξ και Μπακούνιν αποτελεί κρίσιμο ορόσημο για την ιστορία του εργατικού κινήματος, αλλά και όχι μόνο. Βρισκόμαστε σε μια περίοδο που τα παλαιά καθεστώτα αδυνατούν να ανταποκριθούν. Η κατάρρευση των παλιών Αυτοκρατοριών και τα αστικά εθνικά κινήματα δημιουργούσαν ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Η ήττα της Δεύτερης Γαλλικής Αυτοκρατορίας από τη συμμαχία των γερμανικών στρατευμάτων που θα αποτελέσουν το νέο Γερμανικό Κράτος ήταν το ιστορικό κενό που μπόρεσε για πρώτη φορά να υψώσει το δικό της ανάστημα η εργατική τάξη.

Για δύο μήνες, από τα τέλη Μαρτίου 1871 ως τα τέλη Μαΐου οι Κομμουνάριοι αναλαμβάνουν τη διακυβέρνηση του Παρισιού. Διαλύουν τον εθνικό στρατό και αναλαμβάνουν Πολιτοφυλακές την υπεράσπιση της Πόλης. Προκηρύσσονται Δημοτικές Εκλογές και εκλεγούν Πρόεδρο Δημοτικού Συμβουλίου τον φυλακισμένο από την Γαλλική κυβέρνηση Αύγουστο Μπλανκί. Ζητείται η ανταλλαγή του με όλους τους αιχμάλωτους του καθεστώτος πράγμα που η αστική κυβέρνηση αρνείται μέχρι τέλους. Εκδίδονται διατάγματα παγώματος ενοικίων, ενεχύρων και χρεών και καταργείται ο τραπεζιτικός τόκος. Δημεύεται η εκκλησιαστική περιουσία και καθιερώνεται ισότητα στη μισθοδοσία. Ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία δεν έγιναν τόσα πολλά μέσα σε μόνο 60 ημέρες. Γι` αυτό το απάντηση του αστισμού ήταν λυσσαλέα.

Ο Γαλλικός στρατός επιτέθηκε συντονισμένα με τα «εχθρικά» γερμανικά στρατεύματα με μόνο εντολή να εκτελούν άμεσα όλους τους αιχμαλώτους. Η σφαγή της γαλλικής έπρεπε να είναι συντριπτική για να βάλει ένα τέλος στις πολλαπλές εξεγέρσεις που γινόντουσαν εδώ και ένα αιώνα.Μόνο την τελευταία εβδομάδα σκοτώθηκαν 30 χιλιάδες Κομμουνάριοι σε μάχες σπίτι με σπίτι ενώ μετά το τέλος της εξέγερσης εξορίστηκαν πάνω από 5 χιλιάδες.

Μετά την Παρισινή Κομμούνα διασπάται η Α Διεθνής και δημιουργείται το πρώτο ιστορικό «σχίσμα» σοσιαλιστών – αναρχικών. Η συντριβή της Παρισινής Κομμούνας θα δημιουργήσει μια σειρά συμπεράσματα και βεβαιότητες που θα στοιχηθούν τα μεγάλα πολιτικά ρεύματα εκείνης της εποχής. Θα περάσουν αρκετές δεκαετίες και να ξεσπάσει η Ρώσικη Επανάσταση για να ξεπεραστούν δημιουργικά οι βεβαιότητες του περασμένου αιώνα και να δημιουργηθούν νέες βιώσιμες στρατηγικές για την εργατική τάξη.

[1] «Έχουμε ιδιοκτησία πρώτα-πρώτα για να ζήσουμε. Δεν αληθεύει ότι η ιδιοκτησία μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να εναντιωθεί στην επιβίωση των ανθρώπων.
Τα αναγκαία τρόφιμα είναι εξίσου ιερά με την ζωή. Καθετί που είναι απαραίτητο για την διατήρησή της αποτελεί κοινή ιδιοκτησία ολόκληρης της κοινωνίας. Μόνο το πλεόνασμα αποτελεί ατομική ιδιοκτησία και αφήνεται στην επιχειρηματικότητα των εμπόρων. Κάθε εμπορική κερδοσκοπική δράση που επιχειρώ εις βάρος της ζωής του συνανθρώπου μου δεν αποτελεί συναλλαγή, αλλά ληστεία και αδελφοκτονία.
Με βάση αυτή την αρχή, ποιο είναι το πρόβλημα που έχει να λύσει η νομοθεσία σχετικά με τα μέσα επιβίωσης. Το εξής: την εξασφάλιση για όλα τα μέλη της κοινωνίας της δυνατότητας να ι απολαμβάνουν το μερίδιο των καρπών της γης που είναι απαραίτητο για την ύπαρξή τους, την εξασφάλιση για τους ιδιοκτήτες και τους καλλιεργητές του τιμήματος της εργασίας τους, και την απόδοση του πλεονάσματος στην ελευθερία του εμπορίου.» Ροβεσπιέρος, Ομιλία 2/12/1792 «ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ», «Αρετή και Τρομοκρατία» σελ. 133 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΑΙΩΝΑ

[2] Σελ 63 «Η 18ηΜπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη» 1852, εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ 1982