Η κρίση της επιδημίας του κορονοϊού COVID-19 δεν είναι η μοναδική που έχει προκύψει στην σύγχρονη ιστορία. Ο 20ος αιώνας γνώρισε δύο μεγάλες αντίστοιχες επιδημίες, αυτή του 1918 του ιού Η1Ν1 γνωστής ως Ισπανικής γρίπης και του Η3Ν2 ή αλλιώς γρίπης του Χονγκ Κονγκ το 1968.
1918: Πόλεμος, επιδημία και επαναστάσεις
Το 1918 ξεσπάει η πρώτη επιδημία γρίπης. Σε έναν κόσμο που ήδη ζούσε τον τέταρτο χρόνο ενός παγκόσμιου πολέμου, με ανείπωτες καταστροφές και απώλειες, η επιδημία αυτού που ονομάστηκε Ισπανική γρίπη ή με την σημερινή ορολογία Η1Ν1 θέρισε, αφού κατόρθωσε να μολυνθεί το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού, περίπου 500 εκατομμύρια, ενώ πέθαναν περίπου 50 εκατομμύρια, το 3% του παγκόσμιου πληθυσμού.
Δίπλα στις εκατόμβες των νεκρών στα πεδία μάχης, και τα πολλά εκατομμύρια των εξαθλιωμένων αμάχων στα μετόπισθεν, ή ακόμα περισσότερο των πεινασμένων στις βρετανικές αποικίες όπως στην Ινδία, άρχισαν να προστίθενται τα εκατομμύρια των νεκρών της γρίπης. Το τέλος του πολέμου βρίσκει την υδρόγειο καταπονημένη, και με ένα δεύτερο και τρίτο κύμα της επιδημίας το 1919, που θα προσθέσουν ακόμα περισσότερους νεκρούς. Βέβαια, όπως και την προηγούμενη χρονιά, η επιδημία δεν εμπόδισε καθόλου τους αστούς να συνεχίζουν τον πόλεμο, έτσι παρόλη την ειρήνη του Νοεμβρίου του 1918, συνέχισαν οι πολεμικές εκστρατείες, όπως οι επεμβάσεις στην Σοβιετική Ένωση το 1919, η καταπίεση των αποικιών, η καταστολή των εργατικών κινητοποιήσεων στο εσωτερικό των κρατών. Για τα κέρδη των αφεντικών, λεπτομέρειες όπως μία επιδημία δεν τους σταματούν, αυτοί ξέρουν ότι τα ταξικά συμφέροντά τους δεν μπαίνουν καραντίνα.
Και μέσα στη φρίκη της εποχής, όλα αυτά μοιάζουν να είναι δευτερεύοντα. Το 1918 δεν είναι μόνον η χρονιά της επιδημίας, αλλά η χρονιά που ξεκινάνε δεκάδες επαναστάσεις και εξεγέρσεις σε όλον τον κόσμο. Η Ευρώπη και η Αμερική φλέγονται, το ίδιο και οι αποικίες των ευρωπαϊκών αποικιοκρατικών δυνάμεων. Η Οκτωβριανή επανάσταση έχει δώσει το γενικό σύνθημα και παντού στήνονται σοβιέτ. Τα καπιταλιστικά καθεστώτα συθέμελα τρίζουν και θα χρειαστεί μεγάλη προσπάθεια για να αντέξουν την επαναστατική καταιγίδα.
Στις ΗΠΑ, μία χώρα που οι απώλειες λόγω γρίπης είναι μεγαλύτερες από τις πολεμικές (675 χιλιάδες), τον Ιανουάριο του 1919 ξεκινάνε οι απεργίες του ατσαλιού με κέντρο το Σιάτλ, μια σειρά από μεγάλες απεργίες σε ολόκληρη την βαριά βιομηχανία της χώρας που διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα του αμερικάνικου εργατικού κινήματος. Εκατομμύρια εργάτες απέργησαν, διαδήλωσαν, συνεδρίασαν, συγκρούστηκαν με τους στρατούς των αφεντικών, την αστυνομία και την εθνοφυλακή. To ΚΚ ΗΠΑ ιδρύεται την ίδια χρονιά (31 Αυγούστου).
Στην Ευρώπη, δεν υπάρχει χώρα που να μην τραντάζεται συθέμελα από το επαναστατικό κύμα. Στη νικήτρια Βρετανία (με 250 χιλιάδες νεκρούς από την επιδημία), οι εργάτες με το τέλος του πολέμου διεκδικούν τη δική τους νίκη απέναντι στο κεφάλαιο και την στρατοκρατία. Στις εργατουπόλεις, όπως η Γλασκόβη ή το Μπέρμινγκχαμ, η κυβέρνηση κατεβάζει τανκς (οι Άγγλοι είναι πρωτοπόροι στην αντιμετώπιση των εξεγέρσεων) για να αντιμετωπίσει τις μαζικές εργατικές στρατιές που καταλαμβάνουν όχι μόνον τα εργοστάσια αλλά και τις πόλεις, έχοντας το παράδειγμα της Οκτωβριανής επανάστασης. Στην ηττημένη Γερμανία, οι εξεγέρσεις των εργατών με την σημαία του Σπάρτακου δίνουν έναν άλλο τόνο. Μπορεί το Βερολίνο μόνον να υπέφερε 160 χιλιάδες νεκρούς το 1918 από την γρίπη, αλλά αυτό που γνωρίζει το Βερολίνο την ίδια χρονιά είναι η εξέγερση που πετάει τον Κάιζερ και την κουστωδία του έξω από την χώρα, και αναγκάζει στη τελική ήττα τον γερμανικό στρατό. Χωρίς ανάσα, με ή χωρίς μάσκα, η γερμανική εργατική τάξη συνεχίζει και δίνει τις μάχες. Στις 5 Γενάρη του 1919, ξεκινά η επανάσταση των Σπαρτακιστών στη Γερμανία, χιλιάδες έχουν πάρει τα όπλα σε μία προσπάθεια να συνεχίσουν στα βήματα του ρωσικού Οκτώβρη. Παραφράζοντας τον Λίμπκνεχτ, «οι επαναστάτες εργάτες του Βερολίνου ηττήθηκαν αλλά όχι όμως από την γρίπη. Όπως δεν δείλιασαν από τα όπλα των αστών έτσι δεν υποχώρησαν στα κελεύσματα της καραντίνας και της γρίπης.» Στην Ινδία, που υποφέρει από την αφαίμαξη της βρετανικής αποικιοκρατίας με 13 εκατομμύρια νεκρούς από την γρίπη, το 1918 στήνονται τα πρώτα μαζικά συνδικάτα. Αγγλία, Ιταλία, Σλοβενία, Φιλανδία, Ουγγαρία, δείγματα μόνον από τις δεκάδες εφόδους τον ουρανό που γίνονται εκείνα τα καυτά χρόνια. Ο κόσμος που ζει την εποχή παλεύει για την επανάσταση και όχι για την καραντίνα.
Ελλάδα, Η πρώτη εργατική πρωτομαγιά το 1919
Στην Ελλάδα το 1919 ήδη έχουν περάσει 7 χρόνια συνεχών πολέμων στα Βαλκανικά μέτωπα και έχει ξεκινήσει η επέμβαση στην Σοβιετική Ένωση τον Ιανουάριο, η απόβαση των πρώτων στρατευμάτων στην Μικρά Ασία τον Μάη, ενώ ισχύει ακόμα ο στρατιωτικός νόμος της κυβέρνησης του Βενιζέλου. Η πρώτη οργανωμένη εργατική Πρωτομαγιά οργανώνεται στις 18 Απριλίου με το παλιό ημερολόγιο. Η νεοιδρυθείσα ΓΣΕΕ (τον Οκτώβριο της προηγούμενης χρονιάς) ελέγχεται από καθεστωτικές δυνάμεις πιστές στην κυβέρνηση Βενιζέλου και αρνείται να καλέσει σε απεργία και συγκέντρωση, “ένεκα των εξαιρετικών εθνικών περιστάσεων”, εννοώντας το κλίμα εθνικής ενότητας που προσπαθούσε να στήσει ο Βενιζέλος στη σειρά των πολεμικών εξορμήσεων του ελληνικού καπιταλισμού. Μια μειοψηφία όμως γύρω από το ΣΕΚΕ (ιδρύθηκε τον Νοέμβριο του 1918) αγνοεί κάθε είδους νομιμότητα και ξεκινάει την απεργία και τον εορτασμό της πρωτομαγιάς του 1919. Η κυβέρνηση απαντά με απαγορεύσεις, προληπτικές συλλήψεις και κατέβασμα του στρατού στους δρόμους της Αθήνας, του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης. Η απεργιακή συγκέντρωση έχει μεγάλη επιτυχία με 30 χιλιάδες απεργούς σε Αθήνα και Πειραιά, ενώ αντίστοιχες απεργίες και συγκεντρώσεις στις εργατουπόλεις της χώρας έχουν ανάλογη επιτυχία, υπολογίζονται σε 100 χιλιάδες συνολικά. Την ίδια χρονιά το ΣΕΚΕ θα ξεκινήσει τον διεθνιστικό αγώνα μέσα και έξω από τον στρατό ενάντια στην ιμπεριαλιστική εκστρατεία στην Μικρά Ασία. Η εποποιΐα του ελληνικού επαναστατικού κινήματος έχει ξεκινήσει ήδη με τις δάφνες του αμείλικτου αγώνα κόντρα στις πιέσεις και τις απαγορεύεις του καθεστώτος, εν μέσω καραντίνας και εκατοντάδων νεκρών από τη γρίπη. Μια επιδημία που, όπως και η κυβερνητική καταστολή, δεν στάθηκε εμπόδιο στο παραμικρό για το ΣΕΚΕ και τους επαναστάτες της εποχής.
1968: Επιδημία αλλά ένας κόσμος σε αναταραχή
Η επιδημία του 1968 είναι σαφώς ελαφρύτερη, καθώς έχει υπάρξει λόγω της γρίπης του 1957 μία σχετική ανοσία στον γενικό πληθυσμό (και όχι αγέλη όπως οι νεοφιλελεύθεροι μας αποκαλούν σήμερα) μαζί με την μεταπολεμική βελτίωση της δημόσιας υγείας ένεκα των εργατικών διεκδικήσεων. Παρόλα αυτά ο φόρος αίματος είναι μεγάλος, καθώς υπολογίζονται σε ένα εκατομμύριο νεκροί παγκόσμια εκ των οποίων 100 χιλιάδες στις ΗΠΑ και 30 χιλιάδες στην Γαλλία. Η ιστορία όμως του 1968 και του 1969, δεν επικεντρώνει στην επιδημία και τις καραντίνες της εποχής, αλλά στις μεγάλες εξεγέρσεις που συντάραξαν τον πλανήτη. Στο Καρτιέ Λατέν δεν σκέφτηκαν καμία στιγμή να διαλύσουν τις φοιτητικές συνελεύσεις. Εξάλλου, μην ξεχνάμε πως η εξέγερση ξεκίνησε από μια «ασήμαντη» αφορμή: το δικαίωμα των νέων να κυκλοφορούν στις φοιτητικές εστίες και να «κοιμούνται» στα δωμάτια των εραστών τους.
Από την Ευρώπη και τον γαλλικό Μάη, στις ΗΠΑ με το κίνημα των μαύρων και το αντιπολεμικό κίνημα ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ, η αμερικάνικη αστική τάξη περισσότερο ενδιαφέρεται πως θα αιματοκυλίσει τα πανεπιστήμια και τις φοιτητικές διαμαρτυρίες, ή τις πόλεις απέναντι στις εξεγέρσεις των μαύρων. Στο Μεξικό οι ολυμπιακοί αγώνες έγιναν πάνω από τα πτώματα χιλιάδων διαδηλωτών που κτυπήθηκαν από τον στρατό. Οι χώρες του τρίτου κόσμου συνταράσσονται από τα απελευθερωτικά κινήματα.
Και πάλι, η εποχή 1968-1969 είναι γνωστή για τις πανταχού εξεγέρσεις της, για το άπλωμα με πολλούς διαφορετικούς τρόπους των αγώνων για την κοινωνική απελευθέρωση.
1918-1968: Εποχές επαναστάσεων και εξεγέρσεων
Δύο από τις μεγαλύτερες επιδημίες, τρεις μαζί με αυτή του 1957-58, θα συμπέσουν με τις δύο πιο επαναστατικές περιόδους του 20ου αιώνα. 102 και 52 χρόνια πριν, η υφήλιος καιγόταν, εκατομμύρια άνθρωποι ενεργοποιούνταν, συνταρακτικές αλλαγές γινόντουσαν που έχουν σημαδέψει τις σύγχρονες κοινωνίες, αλλά δεν ήταν οι επιδημίες. Παρόλο το βαρύ φορτίο αίματος, η προσήλωση των επαναστατικών δυνάμεων ήταν η αντικαπιταλιστική πάλη, η ανατροπή του συστήματος που άφηνε να εκδηλώνεται η επιδημία, δίπλα από τον πόλεμο, την φτώχεια και την πείνα.
